ملخص الجهاز:
غرضی ورای خود اطاعت، برای مطابقت اختیاری فعل عبد با فرمان الهی وجود ندارد.
کمال نهایی یک انسان به لحاظ اخلاقی صرفاً در این است که خداوند را اطاعت کند و از این طریق به‌سوی او تقرّب یابد.
اگر نیّت انسان از اطاعت فرمان الهی امری ورای خود عمل از آن حیث که اطاعت است باشد - حتّی اگر به قصد وصول به پاداش موعود در جهان آخرت باشد - اطاعت او به‌همین مقدار ناقص و ناتمام است.
طبق این دیدگاه، اخلاص‌ورزی در نیّات اعمالی که بجا می‌آوریم خصلتی نیست که به آسانی به‌دست آید.
مطالعه‌ی این مسأله از منظر کلامی، اخلاقی و روان‌شناسانه از جایگاه با اهمیّتی در متون دینی مسلمانان برخوردار است که البته خارج از چارچوب تحقیق حاضر است.
قشیری در بخش عقاید از اثر خودش، به‌نام «الرّسالة إلی جماعة الصوفیة»، پس از نقل گفتار بسیار دقیق واسطی (م 331 ﻫ )، چگونگی آفرینش اعمال انسان توسط خداوند را به روشنی و با اصطلاحات رسمی بیان کرده و در ادامه به نقل سخنی از زاهد پارسا ابوسعید خرّاز (م 286 ﻫ) پرداخته که می‌گوید: «هر آن‌کس که معتقد باشد با به‌کار بستن سعی و کوشش وافی به آنچه در جستجوی آن برآمده دست می‌یابد، رنج بیهوده برده، و هر آن‌کس که معتقد باشد بدون سعی و تلاش به آن می‌رسد، آرزویی محال نموده است.
» 1 -al-Qushayri, ar-Risala ila jama'at as-sufiyya.
1:53 Cited from the text contained in Zakariya al-Ansari, Sharh ar-Risdla al-qushayriyya printed in the margins of al- Arusi, Nata'ij al-afkar.
4 vols.
Bulaq: 1290 A.
(
, 
, 
)
