ملخص الجهاز:
"»25 تشکیل کمیتۀ اجتماعیون عامیون ایران را در بادکوبه بایستی در تناسب با مجموع واقعیات همان زمان سنجید توضیح آنکه: گذشته از نفوذ ژرف فرهنگ کلاسیک ایران در سرزمین قفقاز-دامنۀ روابط اقتصادی ایران با آنجا وسیع بود؛جماعتی از توانگران و بازرگانان ایرانی در آن دیار میزیستند؛انبوه طبقۀ پیشهور و کارگر ایرانی که شمار آن به صد هزار تن سرمیزد همانجا مزدور بودند و در همکاری با سایر کارگران در اعتصاب سیاسی شرکت میجستند26 ؛ایرانیان در مدرسههای جدید آنجا درس میخواندند در بادکوبه دو مدرسۀ معتبر ایرانی(به نام اتحاد و تمدن)تأسیس کرده بودند؛دو نشریۀ فارسی در بادکوبه بطبع میرسید یکی«نوروز»و دیگری «حقایق»27 ؛مدیر مجلۀ حقایق میرزا علی محمد خان اویسی از مأموران وزارت امور خارجه ناشر افکار ملی بود و در عصر تزاران شعر در مقام آزادی منتشر میکرد؛نویسندگان مسلمان قفقاز چشم به ایران داشتند؛دکتر نریمان سوسیالیست نمایشنامۀ «نادرشاه»28 مینوشت و رسولزادۀ سوسیال دموکرات رسالۀ سیاسی(سیاوش عصر ما)؛عزیز حاجیبگلی اپراهای«رستم و سهراب»و«لیلی و مجنون»و«شاه عباس و خورشیدبانو»میساخت؛مسلم مقامایوف اپرای«شاه اسماعیل»مینوشت؛29 میرزا علی اکبر صابر اشعار قهرمانی در نهضت مشروطیت ایران میسرود؛در مکتبخانههای آنجا زبان فارسی میخواندند و شعر فارسی از بر میکردند؛روزنامههای مترقی مسلمانان قفقاز به ایران میرسیدند و مشترکینی داشتند30 ؛روزنامۀ«ارشاد»بادکوبه ضمیمۀ فارسی داشت که به کوشش ادیب الممالک فراهانی انتشار مییافت؛نویسندۀ اجتماعی ایران طالبزادۀ تبریزی کتابهای علمیب و سیاسی مینوشت و نشر معرفت میکرد؛در صنف بازرگان ایرانی ساکن بادکوبه افرادی بودند دارای هشیاری اجتماعی که به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب گردیدند مانند آقا محمد یزدی وکیل التجار،و محمد صادق علیزاده عضو حزب دموکرات ایران؛بالاخره احساسات ملی ایرانیان قفقاز را مبصر الملک کنسول بادکوبه نیز گواهی میدهد."