خلاصة:
امروزه سطح ارتقای شایستگیها و قابلیتها در تمام عرصههای رقابتی، اعم از سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و مانند اینها، ملاکی برای تعیین توسعهیافتگی کشورها تلقی میشود. توسعه در کشورهای اسلامی فرایند تحول بلندمدت و همهجانبه جامعه در چارچوب غایات احکام اسلامی است و تحقق آن، پیششرطهای متعددی دارد. نوآوری، یعنی روش ایجاد تحول در انگارهها و بهرهبرداری از اندیشههای نو و خلاقانه در حل موضوعات روزآمد، از جمله بسترهای فرهنگی مهم در مسیر تحقق توسعه اسلامی به شمار میآید. مسلما استخراج دیدگاه قرآن کریم در اینباره تکلیفی عقلانی و دینی به شمار میآید. این مقاله با هدف بهرهگیری از روش تفسیر موضوعی و با مراجعه به تفاسیر مختلف با بررسی موضوعاتی همچون فطرت، تکامل و آزادی انسان از منظر قرآن کریم، جواز تحقق نوآوری در عرصههای مختلف را تبیین نموده و با الهام از رهنمودهای قرآن کریم، خصوصیات محوری نوآور مسلمان از جمله عبودیت، خردورزی، شرح صدر، غایتمندی و تلاشگری را ترسیم کرده است.
ملخص الجهاز:
"سؤالی که ممکن است به ذهن متبادر شود این است که آیا نوآوری نیز از جمله فطریات و خصوصیات سرشتی و نهادینه شده در عمق وجود انسان میباشد که اسلام بر تحقق آن صحه گذاشته است؟ در پاسخ باید گفت واژه «فطرت» به تعبیر شهید مطهری «امالمسائل» 344 و «هسته حیات انسانی» 345 است.
369 نویسنده سپس خلاقیت و آفرینشگری روزافزون را نخستین عامل تحقق آزادی و شکوفایی استعدادها معرفی میکند و بر لزوم بهرهگیری از آموزههای الهی در این مسیر تأکید ورزیده، مینویسد: «رنسانس در غرب هرچند نوآوریهایی در علوم طبیعی و فلکی پدید آورد و قوانین پوشیده را آشکار ساخت ولی بر اثر غفلت از آموزههای الهی یک نوع انحطاط فکری درباره شناخت انسان و ماورای طبیعت به بار آورد که هرگز قابل جبران نیست.
اما آنچه در این میان بسیار مهم است و الگوی مناسبی از محدودههای تعیین شده قرآنی در مبحث نوآوری نیز محسوب میشود، مرزهای آزادی بیان است؛ چراکه هر دوی این موضوعات همچون سایر احکام نظاممند و قاعدهوار اسلامی و قرآنی، باید ضوابطی داشته باشند تا از وقوع هرج و مرج در جامعه جلوگیری شود و ارزشها به ضد ارزشها مبدل نشوند.
قرآن کریم کسانی را که از عبادت خدا امتناع میورزند، سفیه قلمداد میکند و میفرماید: «ومن یرغب عن ملة إبراهیم إلا من سفه نفسه» (بقره: 130)؛ و چه کسی ـ جز آنکه به سبک مغزی گراید ـ از آیین ابراهیم روی برمیتابد؟؛ چراکه به حکم عقل کمال هر موجودی در این است که مطابق نظام تکوینی خویش تابع و عبد خالق خود باشد."