خلاصة:
این نوشته به اختصار، زیرساخت های فکری جریان های اسـلامی در شبه قاره را که برای رهایی از یوغ استعمار انگلیس ، چندین دهـه ، تـلاش کرده اند، تحلیل و ارزیابی می کند و خاستگاه فکری و تاریخی آنها را در استقلال هندوستان بیان می کند .جریان هـای فعـال سیاسـی و مـذهبی منطقه بـه نماینـدگی از مکاتـب فکـری سـده هـای هیجـدهم و نـوزدهم میلادی همانند جنبش های جهـادی و جنـبش هـای فکـری و فرهنگـی و...امروز نیز از نفوذ اجتماعی قابل توجه در کشور های یاد شده برخـوردار می باشند.جریان هایی مانند حزب مسلم لیگ ،حزب عوامی لیگ ،جماعت اسلامی ،تبلیغی جماعت و...، جملگی با اتکا به اصول دین اسـلام در برابـر استعمار بریتانیا مقاومت کردند. وجـه مـشترک ایـن جریـان هـا اسـلام و نگرش دینی آنان به سیستم های اجتماعی می باشد، کـه در جـای خـود حاوی تجربه های مختلف سیاسی ، اجتماعی و فکری ، فرهنگی است .
ملخص الجهاز:
تا هنگامی که مسلمانان ، دارای قدرت سیاسی در هند بودند، برای امور شخصی و اجتماعی خود از قوانین اسلامی برخوردار بودند؛ ولی با افزایش نفوذ کمپانی هند شرقی در این سرزمین ، استعمارگران انگلیسی درامور مذهبی و قوانین اسلامی مداخله کردند؛ به ویژه آنان در آخرین دهه سده هیجدهم و نخستین دهه سده نوزدهم ، کوشیدند قوانین مورد نظر خود را جانشین احکام شریعت کنند.
٢ سیداحمد بریلوی در آغاز تحت تأثیر اندیشه های شاه ولی الله و شاه عبدالعزیز به اصلاح جامعه مسلمانان هند روی آورد و در مناطق سهارانپور، رامپور، بریلی ، لاکهنو، بنارس و کلکته ، هزاران نفر از مسلمانان را وادار کرد از سنت های غیر اسلامی دست کشیده ، زندگی خود را بر اساس اسلام ناب استوار سازند.
در مجموع ، می توان گفت که سیداحمد، بهترین نماینده آن شعبه از مکتب فکری شاه ولی الله است که هدفش پاک سازی جامعه اسلامی از عقاید و اعمال غیراسلامی و بازگشت به اسلام راستین بود، اما به لحاظ سیاسی ، هدف نهایی سید احمد، بازگرداندن اشرافیت و قدرت سیاسی گورکانیان نبود؛ بلکه هدفش ساختن قالبی از امت مسلمان صدر اسلام بود تا شکوه از دست رفته مسلمانان هند را بازگرداند.
١-علیگر؛ جنبش روشن فکری آموزشی و مبارزه نرم این جنبش که از اندیشه های سرسیداحمدخان متأثر است ، بر آن بود که مسلمانان هند برای رهایی از عقب ماندگی و به ویژه فشار ناشی از قیام سال ١٨٥٧م .