خلاصة:
شناخت دانش وقف و ابتدا و ارتباط آن با تفسیر از دو جهت مهم است؛ یکی آنکه دانش وقف و ابتدا در فضای ذهنی و کتابخانهای، اساسا یکی از علوم قرآنی است و با تفسیر که همان کشف مراد الهی است، رابطهای مستقیم دارد. دیگر آنکه در فضای عینی و کاربردی یکی از فنون مهم تلاوت است که با فهم و القای معنای آیه در ارتباط است.این ارتباط دوسویه بین وقف و ابتدا و تفسیر تا آنجاست که در بسیاری از موارد، اقوال مختلف تفسیر، پایه و اساس اختلاف در تعیین مواضع وقف و ابتدا گشته است؛ همچنین در بسیاری از موارد، اختلاف در تعیین مواضع وقف و ابتدا، باعث القای معانی متفاوت میشود. بدیهی است که مراد و مقصود خداوند، تنها یکی از وجوه تفسیری است، بنابراین آگاهی از تفسیر صحیح آیه و تلاوت به وجهی که القاء کنندهی مراد الهی باشد، لازم و ضروری است.این در حالی است که بعضی از قاریان قرآن کریم بر اساس تفسیر وجه مرجوح، وقف و ابتدای نامناسبی را در آیه اجرا میکنند که نه تنها معنای کاملی را به شنونده القاء نمیکند؛ بلکه در بسیاری از موارد القای خلاف مراد الهی را به همراه دارد. این دسته از وقفها «وقف تعسف» نام دارد. در این پژوهش ضمن بررسی تفسیری مصادیقی از وقفهای تعسف، به کمک شواهد و دلایل، وجه ارجح از وجه مرجوح تمییز داده میشود تا موضع وقف به درستی شناخته شده و وقف صحیحتر که معنای صحیحتر و کاملتری را القاء میکند، انتخاب گردد.
ملخص الجهاز:
"تحلیل تفسیری وجه اول: وصل «فلا جناح» به « علیه» در صورتی که در عبارت «فمن حج البیت أو اعتمر فلا جناح علیه أن یطوف بهما» بین «فلا جناح» و «علیه» وقف نشود، «علیه» متعلق به خبر محذوف «لا» القا میشود (صافی، 1418ق، ج2، ص316 ؛ درویش، 1415ق، ج1، ص218 ؛ دعاس، 1425ق، ج1، ص66) و معنا به این صورت برداشت میشود: «کسی که حج یا عمره را به جای آورد، گناهی بر او نیست که بین صفا و مروه حرکت کند» ( یعنی جایز است که بین آن دو سعی کند).
33 با توجه به اینکه، وقف بر «فلا جناح» و ابتدا از «علیه» به عنوان وجه تعسف مطرح شد، گفتنی است که هیچ یک از قراء مشهور بدین صورت تلاوت نکرده اند؛ بلکه همهی قراء، هم در تلاوت به روش ترتیل و هم در تلاوت به روش تحقیق، وصل عبارت را برگزیدهاند (برای نمونه رک: محمد صدیق منشاوی، مصطفی اسماعیل، عبدالباسط و حصری در قرائت تحقیق؛ منشاوی، حصری، شحات انور، پرهیزگار، سعد الغامدی، شاطری، عبدالباسط، العفاسی، طبلاوی و نعینع در قرائت ترتیل).
وقف بر «أنت» و ابتدا از «مولانا» به عنوان وجه تعسف از جانب هیچ یک از قراء مشهور تلاوت نشده است؛ بلکه یا به صورت وقف بر «وارحمنا» و ابتدا از «أنت» اجرا شده یا به صورت وصل عبارت تا پایان آیه تلاوت گردیده است (برای نمونه رک: مصطفی اسماعیل، عبدالباسط، منشاوی، حصری و کریم منصوری در قرائت تحقیق؛ منشاوی، حصری، شحات انور، پرهیزگار، سعد الغامدی، شاطری، عبدالباسط، العفاسی، طبلاوی و نعینع در قرائت ترتیل)."