تحلیل مقایسه مضامین برجسته ی شعر فرخی یزدی و عارف قزوینی مقالة

عارف قزوینی و فرخی یزدی دو تن از چهره های شعری دوره مشروطه اند که زندگی شان با حوادث و رخدادهای عصر خویش پیوند خورده است. آن ها با سلاح شعرشان علیه بیدادگری ها و ظلم و ستم های روزگار به مبارزه برمی خیزند. از همان آغاز، طرف داری و حمایت خود را از نهضت مشروطه اعلام و در سروده هایشان منعکس می کنند. بعد از استقرار مشروطیت نیز، به مبارزه خود با عوامل استبداد داخلی و استعمار خارجی ادامه می دهند و در این راه سختی ها و رنج های فراوانی متحمل می شوند، ولی دست از مبارزه برنمی دارند. سرانجام نیز یکی به دست دژخیمان در زندان کشته می شود و دیگری در تبعید و تنهایی و انزوا جان می سپارد. وظیفه خطیر اشعار فرخی و عارف بیداری توده مردم است. جهان بینی آن ها بر اساس حوادث و مقتضیات زمان شکل می گیرد. مضمون اغلب اشعارشان بر محور آزادی، وطن، دفاع از طبقه رنجبر، مبارزه با جهل و خرافات، و انتقادهای اجتماعی می چرخد. مقایسه اندیشه های سیاسی ـ اجتماعی آن ها نشان می دهد، که با وجود اختلافات بسیار ، نقاط اشتراکشان نیز کم نیست. در این مقاله تلاش می شود نقاط اختلاف و اشتراک اندیشه های این دو شاعر برجسته عصر مشروطه در موضوعاتی چون آزادی، وطن، انتقاد از عملکرد دستگاه های دولتی، عشق، و اسطوره با شواهد شعری آن ها نشان داده شود.

"او آزادی را به معنای رهایی زحمت کشان جامعه از دست سرمایه داری می داند کـه این مفهوم را در افکار سوسیالیستی خود دنبال می کند: تــا کــه اســتبداد ســر در پــای آزادی نهــد دست خود بر قبضة شمشیر می باید گرفت حق دهـقان را اگر ملاک ، مالک گشته است از کفش بی آفـت تـأخیر مـی بایـد گرفـت (فرخی یزدی ، ١٣٨٩: ٩٣) فرخی از مفهوم سیاسی آزادی نیز کاملا آگاه بوده است ؛ چراکه هم از آزادی مردم سـخن گفته است و هم از آزادی قلم و اندیشه : تــا قلــم نگــردد آزاد از قلــم نمــی کــنم یــاد گر قلم شود ز بیداد هم چو خامه هر دو دستم (همان : ١٦٧) او حق حاکمیت ملت را حقی مسلم و درخـور احتـرام مـی شناسـد و سـربلندی و آبـادی مملکتی را در گرو آزادبودن ملتش می داند: جــز بــه آزادی ملــت نبــود آبــادی آه اگـر مملکتی ملـت آزاد نداشـت (همان : ١٠٠) فرخی عاشق آزادی است و می داند برای یافتن این معشوق باید خود را به «صحرای جنون » زد و به خوبی می داند که بدون ایثار و فداکاری و شهادت طلبی این «شاهد» به دست نمی آید: عاقل کام طلـب شـاهد آزادی نیسـت راه گم کردة صحرای جنون می خواهـد (همان : ١٤٠) آزادی اگر می طلبـی غرقـه بـه خـون بـاش کاین گلبن نوخاسته بی خار و خسی نیسـت (همان : ٩٧) ادبیات پارسی معاصر، سال دوم ، شمارة دوم ، پاییز و زمستان ١٣٩١ عارف در پانزده شعر خود از واژة آزادی استفاده کرده ؛ در یازده غزل و چهار تصـنیف ."