خلاصة:
خشکسالی از نظر تعداد وقوع، شدت، مدت، گستردگی و آثار منفی تاریخی و اقتصادی در رتبة اول بلایای طبیعی قرار دارد. به همین دلیل، مردمی که با این بلای مهم مواجه میشوند، واکنشهای مختلفی از خود نشان میدهند. در زمان خشکسالی به دلیل صدمه دیدن بنیادهای اصلی اقتصاد روستایی، بسیاری از کشاورزان و دامداران ناچار میشوند اموال و ذخایر سرمایهای خود را به فروش برسانند و زمانی که خشکسالی برای مدت طولانی در یک منطقه ادامه پیدا میکند، گروه بیشتری از روستاییان خانه و کاشانة خود را رها میکنند و به شهرها می روند و احتمال بازگشت آنها به زندگی معمول قبلی، بسیار ضعیفتر میشود. البته همة روستاییان به یک شیوه عمل نمیکنند و به همین دلیل، گروه زیادی از آنها با اتخاذ رویکردهای مختلف، این شرایط را به خوبی پشتسر میگذارند و با حذف شرایط بحرانی، بار دیگر به زندگی عادی قبلی باز میگردند. این بررسی سعی دارد با مطالعة دو گروه از روستاییان، یکی گروهی که با وقوع خشکسالی منطقه را ترک کرده و راهی شهرها شدهاند و گروه دیگر که با اتخاذ رویکردهای متفاوت، گزینة مهاجرت را انتخاب نکردهاند و همچنان به زندگی در منطقه ادامه دادهاند، عوامل و مولفههای تاثیرگذار بر خروج و ماندگاری روستاییان در مقابل بلایای طبیعی به خصوص خشکسالی را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. این مطالعه به شیوة موردی – شاهدی، مهاجرتهای سالهای ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۸ را در بخش زیرکوه شهرستان قاینات مورد بررسی قرار داده است. به منظور امکان مقایسة وضعیت این افراد با سایر روستاییان، تعدادی از ساکنان ماندگار به عنوان شاهد در نظر گرفته شدهاند. اطلاعات مورد استفاده در تحقیق از طریق پرسشنامه و مصاحبه با افراد مهاجر در شهر و روستاهای مورد مطالعه گردآوری و در نهایت با روشهای آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در بررسی فاکتورهای موثر بر ماندگاری که براساس آنالیز رگرسیون لجستیک شرطی صورت گرفته است، مشخص شد که متغیرهای شیوة مقابله با خشکسالی بهخصوص عملگرهای غیرفنی، شیوة بهرهبرداری سنتی، داشتن مشکلات خانوادگی؛ داشتن بدهکاری، سابقة مهاجرت موقت و نداشتن منبع درآمد غیر از کشاورزی و دامداری و داشتن نگرش منفی نسبت به زندگی در روستا، ارتباط معناداری با مهاجرت از روستا داشته است. بر این اساس، توجه ویژه به شرایط اجتماعی، اقتصادی و رفاهی روستاها و ارائة آموزشهای ترویجی و فنی و حمایت و پشتیبانی از روستاییان در معرض خطر، میتواند نقش موثری در کاهش مهاجرت از روستا داشته باشد.
ملخص الجهاز:
این بررسی سعی دارد با مطالعة دو گروه از روستاییان، یکی گروهی که با وقوع خشکسالی منطقه را ترک کرده و راهی شهرها شدهاند و گروه دیگر که با اتخاذ رویکردهای متفاوت، گزینة مهاجرت را انتخاب نکردهاند و همچنان به زندگی در منطقه ادامه دادهاند، عوامل و مؤلفههای تأثیرگذار بر خروج و ماندگاری روستاییان در مقابل بلایای طبیعی به خصوص خشکسالی را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.
در بررسی فاکتورهای مؤثر بر ماندگاری که براساس آنالیز رگرسیون لجستیک شرطی صورت گرفته است، مشخص شد که متغیرهای شیوة مقابله با خشکسالی بهخصوص عملگرهای غیرفنی، شیوة بهرهبرداری سنتی، داشتن مشکلات خانوادگی؛ داشتن بدهکاری، سابقة مهاجرت موقت و نداشتن منبع درآمد غیر از کشاورزی و دامداری و داشتن نگرش منفی نسبت به زندگی در روستا، ارتباط معناداری با مهاجرت از روستا داشته است.
در ارتباط با شیوههای مقابله با خشکسالی (برای اطلاع نگاه کنید به صابریفر و شمسی، ۱۳۸۸) مشخص شد که عملکردهای غیرفنی با نسبت شانس حدود ۲۹ و احتمال کوچکتر از ۰۰۱/۰ و شیوة بهرهبرداری سنتی با شانس ۰۳/۲ و احتمال کوچکتر از ۲۰۰/۰ و داشتن مشکلات خانوادگی با شانس ۹/۲۹ و احتمال کمتر از ۰۰۱/۰، داشتن بدهکاری با شانس ۱/۳ و احتمال کمتر از ۰۰۱/۰، سابقة مهاجرت موقت و نداشتن منبع درآمد غیر از کشاورزی و دامداری با شانس ۱/۲ و احتمال کمتر از ۰۳/۰، داشتن نگرش منفی نسبت به زندگی در روستا با شانس ۹/۲ و احتمال کمتر از ۰۰۱/۰، ارتباطی معنادار با مهاجرات از روستا بر اثر حوادث طبیعی بهخصوص خشکسالی نشان میدهند.