چکیده:
حکم حکومتی یکی از راهکارهای پاسخگویی فقه شیعه به نیازهای متغیر و ضروری جامعه اسلامی میباشد که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، بسیاری از مسائل و چالشهای سیاسی ـ اجتماعی حکومت اسلامی بر اساس آن حل شده است. مسئله این مقاله در باب احکام حکومتی بحث از تعلق یا عدم تعلق ثواب بر اطاعت و عقاب اخروی در صورت مخالفت با حکم حکومتی است که براساس دو رویکرد فقهی که از ادله تبعیت از ولایت فقیه تفسیر مولوی یا ارشادی بودن دارند، مورد بررسی قرار میگیرد. این موضوع با بیان ادله عقلی و نقلی با شیوه استنباط فقهیصورت میگیرد. براساس یافتههای این مقاله، هر دو رویکرد فقهی بر تبعیت از حکم حکومتی به دلیل اهمیت نظم جامعه اسلامی تاکید دارند، اما در رویکردی که اوامر تبعیت از ولایت فقیه را مولوی میداند، مخالفت، عقاب اخروی و اطاعت، ثواب اخروی دارد، ولی در رویکرد ارشادی بودن اوامر، مخالفت تنها جنبه جرم قانونی خواهد داشت.
خلاصه ماشینی:
"اما اگر قائل به ولایت مطلقه باشیم، طبق این مبنا هر امری که پیامبر و ائمه در آن ولایت دارند، از آن رو که حاکم و حافظ جامعه اسلامی بودند، امروز در زمان غیبت، آن ولایت با همه ابعادش، به مجتهد و حاکم جامعالشرایط انتقال مییابد، که یکی از شئون قابل انتقال برای فقیه، حکم کردن است؛ لذا اوامر آنها حمل بر مولویت میشود و بر مخالفت با آن، علاوه بر جرم قانونی، ثواب و عقاب اخروی نیز مترتب میگردد.
(صرامی،1380: 255) حال این پرسش مطرح میشود که اگر اطاعت از حکم حکومتی بر اساس ضرورت عقلایی نظم و پیشبرد جامعه و بر اساس مصالح جامعه و عقلا باشد و همچنین به دلیل احتمال عدم دستیابی به مصلحت واقعی و احتمال خطای در تشخیص مصلحت، قائل به قابل نقد و بررسی بودن احکام حکومتی باشیم، آیا در این صورت میتوان نتیجه گرفت که عدم پیروی از این احکام همانند احکام فقهی که مستقیما توسط فقیه از کتاب و سنت استنباط میشود عقاب اخروی را به دنبال دارد؟ صرف نظر از آیات و روایات دال بر حرمت مخالفت با حکم حکومتی، نهایت دلیل عقلی دال بر اطاعت از احکام حکومتی این است که انتقاد از احکام حکومتی تا آنجا که مخل نظم عمومی جامعه نباشد اشکالی ندارد.
بنابراین به نظر میرسد جنبه دلیلی عقلی مخالفت و اطاعت با حکم حکومتی را همه فقها میپذیرند، چون با صرف نظر از دلایل نقلی، این مخالفت موجب اختلال در نظم حکومت میشود و غیرقابل پذیرش است؛ اما به دلیل اینکه اختلاف در مبنا بین این دو رویکرد وجود دارد، در رویکرد ارشادی، مخالفت جرم قانونی است که عقاب اخروی ندارد؛ اما در رویکرد مولوی بودن اوامر، مخالفت عقاب اخروی و اطاعت ثواب اخروی دارد که علاوه بر دلایل عقلی، ادله نقلی نیز این حرمت و لزوم را تأیید میکند."