بررسی تأثیرپذیری مارکس در مفهوم کار از ارباب و بنده‌ی هگل مقاله

تأثیرپذیری مارکس از هگل امری است مورد اتفاق و خصوصا تأثیرپذیری­اش از بخش ارباب و بنده پدیدارشناسی روح، اگرچه نظریه­ای مشهور اما برای برخی مانند آرتور، افسانه­ای بیش نیست. امثال سارتر و هیپولیت که تحت تأثیر کوژو، منشأ شهرت این نظریه هستند بدون ذکر هیچ شاهدی، طرح مدعا کرده‌اند. مارکوزه به نقل جمله­ای از دست­نوشته­های اقتصادی و فلسفی 1844 مارکس اکتفا کرده است و آرتور را بر آن داشته است تا با محوریت این اثر مارکس و نقد مارکوزه، بر نظریه تأثیرپذیری مهر ابطال بزند. استدلال آرتور این است که مارکس هیچ ارجاعی به ارباب و بنده ندارد و نقدی که به هگل درباره مفهوم «کار» وارد می­کند به دلیل تفاوتش با رویکرد هگل به «کار» در ارباب و بنده، ناظر بر این بخش از پدیدارشناسی نیست. در نقد استدلال آرتور می‌توان گفت رد دلیل، نافی مدعا نیست و باید به دیگر آثار مارکس هم مراجعه کرد. هگل در ارباب و بنده، کار را رها کننده بنده از حیث طبیعی‌اش، دگرگون کننده، سازنده و عامل فعلیت و آزادی می‌داند و دقیقا همین عناصر با همین واژه­ها در دو اثر مهم مارکس، گروندریسه و کاپیتال، در ارتباط با کار انسان مطرح شده‌اند. متأسفانه واژه تأثیرپذیری بدون اینکه دقیقا مشخص شود به چه معنا است، مورد استفاده‌ی موافقین و مخالفین نظریه‌ی مذکور واقع شده است. تامل در کاربرد این واژه نشان می‌دهد ارجاع یا عدم ارجاع به متن اثر یک صاحب­رأی نمی­تواند دلیل منطقی‌ای بر تأثیرپذیری یا عدم تأثیرپذیری دیگران از او باشد. در مورد مارکس، علاوه بر موارد یکسانی تلقی فلسفی او از «کار» با دیدگاه هگل در ارباب و بنده، استفاده فراوان او از کلید واژه‌های هگلی خاص این بخش از پدیدارشناسی به ضمیمه اعترافش بر شاگردی هگل، شاهدی قوی بر تأثیرپذیری او در مفهوم کار از ارباب و بنده هگل می­باشد.

مثلا اينکه در نوشته هاي اوليه اش در زمينه الهيات ، به رابطه دائمي انسان با اشياء اشاره ميکند و ميگويد انسان ميتواند عينيت اشيا را با نابود کردن آنها ابقا کند، يا در نظام زندگي اخلاقي، «کار» را نابود کننده عين تعريف ميکند(لوکاچ ، ٢٣٠:١٣٧٤) و چه بسا همين باعث شده است او «کار» را بتواند در اين دقيقه خودآگاهي جاي دهد. اگر تعلق به وجود طبيعي را حيث حيواني انسان لحاظ کنيم ، وجه نفي که ذاتي ديالکتيک است اينجا براي کار اين گونه معنا پيدا ميکند که بنده به وسيله ي کار کردن و خدمت گزاري به ارباب ، عليرغم بنده بودنش ، از بند طبيعت و حيوانيت جدا ميشود و نقطه تمايز انسان از حيوان آغاز ميگردد. اگر رابطه ارباب و بنده را آنقدر بيروني و اجتماعي لحاظ کنيم که تصور شود مقصود هگل اين است که هر بنده اي با کار کردن به درکي از آزادي ميرسد به خطا رفته ايم چرا که تعداد بردگان و بندگاني که در تاريخ وجود داشته اند و اساسا با عنصر آگاهي و خود آگاهي بيگانه بوده اند کم نيست . به تعبير آرتور تنها مشکلي که وجود دارد اين است که وقتي مارکس در دست نوشته هاي ١٨٤٤ به نقد ديالکتيک هگل ميپردازد، هيچ ارجاعي به بخش ارباب و بنده پديدارشناسي ندارد بلکه به پديدارشناسي به طور کلي پرداخته و به طور خاص هم ، تنها بخش اخر و سه بخش ديگر از اين کتاب (غير از ارباب و بنده ) را مورد بررسي قرار داده است .