چکیده:
خیام فیلسوف، منجم و شاعر ایرانی سده 5 و 6 هجری قمری بود که در نیشابور متولد شد. رباعیات او نه تنها در ایران بلکه
در جهان مشهور است. در هندوستان نیز فارسیدوستان هندی به این شاعر بلندپایه ایرانی توجه داشته و شرح احوال و آثار او را
نگاشتهاند که با اشتباهاتی همراه بوده است. سید سلیمان قدوی از جمله افرادی است که در مورد خیام تحقیق کرده و سعی نموده تا
کاستیها و نقائص پژوهشگران پیش از خود را جبران نماید که در مقاله حاضر به آن پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
"استاد ندوی در این اثر خود، درباره زادگاه خیام که نیشابور است، حسب و نسب او، فرزندان خیام، استادان خیام، جایگاه علمی او، وابستگی او با دربارها و درباریها و دیگر افراد برجسته عصر خود، تلاشهای او برای رصدگاه ملکشاهی و همکارانش در این پژوهش، شاگردان خیام که تعداد آنها زیاد نیست و در آخر آثار خیام و بررسی و ارزیابی آنها، گزارشات تحقیقی آورده است.
شیخ محدث دهلوی در اخبارالاخیار که تذکره معتبر عرفاست، مینویسد که: «فقیر را یاد نیست که این رباعی خیام را پیش ایشان (پدر خود) خوانده باشم و ایشان را گریه و حال دست نداده باشد، اگر خود در یک روزه ده بار بخوانم: این کوزه چو من عاشق زاری بوده است در بند سر زلف نگاری بوده است این دسته که در گردن او میبینی دستیست که در گردن یاری بوده است» بعد از بررسی احوال و آثار خیام، استاد ندوی شش رساله خیام را تصحیح و ضمیمه این کتاب نموده است.
خلاصه اینکه اثر مورد نظر استاد ندوی درباره خیام، راستی مفصلترین و مستندترین اثری است که درباره این عالم و دانشمند و شاعر فارسی در هند تألیف شده است و در آن تقریبا همه جنبههای اختلاف درباره زندگی و آثار خیام مورد بررسی قرار گرفته است و در بیشتر موارد استاد ندوی نظری ارائه داده که با نظراتی که قبلا مطرح شده بود، اختلاف دارد."