چکیده:
صفیالدین ارموی از موسیقیدانان تمدن اسلامی است که بیشترین تأثیر را بر نسلهای پس از خود بر جای نهاد. روش تقسیم
دستان ابداعی او تا قرنها بین مؤلفان کتابهای موسیقی متداول بود. اما به نظر میرسد که این روش کاملا دقیق نبوده و دچار
تناقضاتی است. از جمله نسبت بعد مجنب که در مقاله حاضر بررسی شده و دو نسبت متفاوت 910 و 1516 برای این بعد نشان داده
میشود. در این مقاله تنها به ابهامات موجود در تحریر ثانویه کتاب ادوار پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
"در نمودارهای زیر اجرا نشدن اقسام مذکور نمایش داده شده است: [به تصویر صفحه مراجعه شود] مشاهده میشود، بعد بقیه که نسبت دقیق آن از فصل دوم 243256 استخراج شده و نسبت تقریبی آن در فصل سوم 1920 بیان شده، در اقسام نمایش داده شده نسبت دقیق524288531441 یا نسبت تقریبی 8081 را دارا میشود (از این پس برای سهولت درک کسر تقریبی 8081 برای نشان دادن کسر دقیق 524288531441 به کار میرود، اما در محاسبات از کسر دقیق استفاده میشود).
برای سهولت مقایسه و درک، مطلق وتر مثلث نغمه اآ فرض میشود؛ تا مشخص شود، هرگاه دستانهای مجنب و وسطی که نشان داده شدند، به مجموع دستانها اضافه شود؛ در عمل وضعیت ساز عود که ساز رایج دوره خود بوده، چه خواهد شد: [به تصویر صفحه مراجعه شود.
با این توضیح نغمات موجود در یک دور ساز بربط، یعنی از مطلق وتر مثلث، یا نغمه اآ، تا دستان سبابه وتر زیر، که دور اصلی ساز بربط است و همه ادوار و آوازهای مطرح شده در رساله ادوار در آن دور اجرا شدهاند، چنین خواهد بود: [به تصویر صفحه مراجعه شود.
] ختم کلام اینکه، به نظر میرسد بر روش تقسیم دستانهای رساله ادوار اشکالاتی وارد است و نمیتوان آن را جوابگوی همه دستانها و نغمات مهم استفاده شده در موسیقی تمدن اسلام در آن دوره دانست؛ و چنان که از نظر خوانندگان گذشت، لزوم لحاظ نسبت 1516 برای ابعاد مجنب که در روش تقسیم دستان فصل دوم رساله نسبت910 را دارا میشوند، با استفاده از مطالب خود رساله ادوار، نشان داده شد."