چکیده:
کنش گفتاری امتناع، کنشی است که بارها در مکالمات روزمره به کار میرود. امتناع، یعنی دادن پاسخ منفی به یک پیشنهاد، دعوت، درخواست و غیره. گفتن "نه" برای غیربومیان دشوار و حتی در بعضی جوامع، چگونه گفتن آن از پاسخ مهمتر است. این کنش، کنش تهدیدکنندۀ وجهه محسوب میشود، لذا به کار بردن این کنش نیاز به مهارتهای خاصی دارد و مخاطب باید از شکل و کارکرد مناسب این کنش استفاده کند. محققان بر این باورند که شیوههای برقراری ارتباط توسط افراد با فرهنگهای مختلف با هم تفاوت دارد و این اختلاف در فرهنگ ارتباطی، ناشی از ارزشها و باورهای فرهنگی آنهاست. همچنین محققان معتقدند بررسی علمی رفتارهای جامعهشناختی زبان در فرهنگهای مختلف میتواند در کاهش ناکامیهای ارتباطی میانفرهنگی موثر باشد. مطالعۀ حاضر تلاش دارد کنش گفتاری امتناع را در سه گروه افغانیان ایران، افغانیان افغانستان و ایرانیان فارسیزبان مورد بررسی قرار دهد و به شباهتها و تفاوتهای این کنش و اهمیت آموزشی آن نیز میپردازد. در این پژوهش به انتقال کاربردشناختی نیز اشاره میشود که عبارت است از تأثیر دانش کاربردشناختی و فرهنگهایی غیر از زبان دوم بر درک، تولید و یادگیری اطلاعات کاربردشناختی زبان دوم (کاسپر، 1992، ص207). در این پژوهش 25 افغانی ساکن افغانستان، 25 افغانی ساکن ایران و 25 ایرانی شرکت داشتهاند و برای جمعآوری دادهها، از پرسشنامۀ "آزمون تکمیل گفتمان" که بهوسیلۀ بلوم کولکا (1983) گسترش یافته، استفاده شده است. این پرسشنامه شامل موقعیتهایی است که پاسخدهنده باید به آنها پاسخ دهد و هر یک از این موقعیتها از نظر محتوا و بسامد مورد بررسی قرار میگیرند. نتایج حاکی از آن است که سه گروه شرکتکننده، در هر سه موقعیت، بیشتر از {دلیل، توضیح و بهانه} استفاده کردهاند و این استراتژی پربسامدترین استراتژی در بین سه گروه بوده است. البته شرکتکنندگان استراتژیهای دیگری مانند عذرخواهی، قدردانی و غیره را نیز به کار گرفتهاند. دادهها همچنین نشان میدهد انتقال کاربردشناختی نیز اتفاق افتاده است.
خلاصه ماشینی:
"وی این مجموعه شرایط را برای کنش گفتاری قول دادن به شرح زیر بیان میکند (1969: 61-57): 1- انجام تعهد تحت شرایط عادی و طبیعی صورت گیرد (گوینده و شنونده هر دو به زبانی تکلم میکنند که نسبت بدان شناخت دارند و از ماهیت آنچه که انجام میدهند آگاه هستند) گوینده تحت فشار، ارعاب یا معلولیتهای خاص متعهد به انجام کاری نشده است؛ علاوه بر این هر دو سوی تعهد یعنی گوینده و شنونده آگاه هستند که مضمون تعهد جدی است و قصد شوخی، طنز و دست انداختن در کار نبوده است.
جدول3-4فراوانی کل استراتژیهای امتناع رد کردن انواع استراتژی ها افغانیان افغانستان % افغانیان ایران % ایرانیان % مستقیم مستقیم(نه) 20/5 09/7 73/8 عدم توانایی/میل 25/6 76/12 85/4 غیرمستقیم افسوس و تاسف 12/3 09/7 85/4 آرزو 0 0 0 بهانه،دلیل یا توضیح 08/52 33/33 71/42 چاره دیگر 0 70/0 0 قول به پذیرش در آینده 0 09/7 91/2 اعلام قاعده 04/1 70/0 0 نکوهش 08/2 70/0 96/0 معذرت خواهی 33/8 02/17 41/19 مهیا بودن شرایط برای پذیرش 04/1 0 0 اجتناب 0 0 0 قسم 0 70/0 88/3 بیان فلسفه 0 0 0 سخن طعنهآمیز و مسخره 08/2 70/0 0 پذیرش به عنوان امتناع 0 0 0 الحاقی بیان احساس یا عقیده مثبت/پذیرش 12/3 70/0 0 بیان همدلی 0 41/1 91/2 قدردانی 86/10 51/8 82/5 استفاده از پرکننده ها 0 0 0 طبق جدول {دلیل و توضیح و بهانه} پربسامدترین استراتژی مورد استفادهی سه گروه در هر سه موقعیت بوده است ولی افغانیان ایران و ایرانیان از {عذرخواهی} به عنوان استراتژی دوم استفاده کرده اند ولی افغانیان افغانستان از {قدردانی}بعد از {دلیل و توضیح} استفاده کردهاند و {عذرخواهی} سومین استراتژی به کار رفته توسط این گروه بوده است."