چکیده:
رسوب و ویژگیهای آن از مهمترین و متقنترین شواهد و داده در بررسی شرایط محیطی از جنبههای مختلف اعم از شرایط زیستی، اقلیمی (نوسانات و تغییرات)، تکتونیکی و حتی شرایط باستان شناختی و تمدنی است. بنابراین، رسوب را از وجوه و نقطه نظرهای مختلفی مانند جنس، مواد تشکیل دهنده، ذرات و قطر آنها، ریشه درختان و آثار و بقایای جانوران موجود در آنها و... بررسی و مورد آزمایش قرار میدهند. مطالعه حاضر به بررسی دانه سنجی رسوبات در حوضه آبریز خضرآباد که در غرب شهر یزد قرار گرفته است، جهت شناخت و درک فرآیندهای حاکم و اثر گذار بر تغییر ناهمواریها و همچنین تغییرات اقلیمی گذشته میپردازد. جهت این امر، پس از بازدید میدانی از حوضه شش نمونه رسوب در طول دره-رودخانه خضرآباد برداشت و پس از انتقال به آزمایشگاه، شستشو و خشک گردیدند. سپس مقدار حدود 300 گرم برای هر نمونه در دستگاه گرانولومتری به مدت 15 دقیقه قرار داده شدند. قطر الکهای مورد استفاده در این آزمایش از درشت به ریز به ترتیب 2000، 1000، 550، 355، 250، 125، 63 میکرون بوده است. پس از مشخصکردن درصد رسوب روی هر الک به کمک نرم افزار Gradistat، عوامل آماری رسوب شناسی از قبیل میانگین (Mz)، میانه (Md)، انحراف معیار جامع (SDI)، چولگی جامع (SKI) و کشیدگی منحنی (Ku) بدست آمد. نتایج آزمایش حاکی از چند خاستگاه و ژنز بودن رسوبات است به گونهای که فرآیندهای جریانی، یخچالی و تکتونیکی را میتوان به ترتیب از مهمترین عوامل دخیل در ایجاد این رسوبات قلمداد کرد. از این نظر، در کواترنر، حوضه تحت تاثیر شرایط یخبندان و ذوب یخ قرار داد، علاوه بر آن تکتونیک نیز حوضه (بخشهای میانی حوضه) را تحت تاثیر قرار داده است. همچنین، بررسی پارامترهای آماری حاکی از وجود سیلابهای بزرگ در منطقه مورد مطالعه است؛ چرا که انحراف معیار در برخی از نمونههای رسوب بسیار بالا است.رسوب و ویژگیهای آن از مهم ترین و متقن تـرین شـواهد و داده در بررسـی شـرایط محیطـی از جنبه های مختلف اعم از شرایط زیستی، اقلیمی (نوسانات و تغییرات)، تکتونیکی و حتی شرایط باستان شناختی و تمدنی است . بنابراین ، رسوب را از وجوه و نقطه نظرهای مختلفی مانند جنس ، مواد تشکیل دهنده، ذرات و قطر آنها، ریشه درختان و آثار و بقایای جانوران موجود در آنها و... بررسی و مـورد آزمایش قرار میدهند. مطالعه حاضر به بررسی دانه سنجی رسوبات در حوضه آبریز خضـرآباد کـه در غرب شهر یزد قرار گرفته اسـت ، جهـت شـناخت و درک فرآینـدهای حـاکم و اثـر گـذار بـر تغییـر ناهمواریها و همچنین تغییرات اقلیمی گذشته میپردازد. جهت ایـن امـر، پـس از بازدیـد میـدانی از حوضه شش نمونه رسوب در طول دره-رودخانه خضرآباد برداشـت و پـس از انتقـال بـه آزمایشـگاه، شستشو و خشک گردیدند. سپس مقدار حدود ٣٠٠ گرم برای هر نمونه در دسـتگاه گرانولـومتری بـه مدت ١٥ دقیقه قرار داده شدند. قطر الک های مورد استفاده در این آزمایش از درشت به ریز به ترتیب ٢٠٠٠، ١٠٠٠، ٥٥٠، ٣٥٥، ٢٥٠، ١٢٥، ٦٣ میکرون بوده است . پس از مشخص کـردن درصـد رسـوب روی هر الک به کمک نرم افزار Gradistat، عوامل آماری رسوب شناسی از قبیل میانگین (Mz)، میانـه (Md)، انحراف معیار جامع (SDI)، چولگی جامع (SKI) و کشیدگی منحنی (Ku) بدست آمـد. نتـایج آزمایش حاکی از چند خاستگاه و ژنز بودن رسوبات است به گونه ای که فرآیندهای جریانی، یخچالی و تکتونیکی را میتوان به ترتیب از مهم ترین عوامل دخیل در ایجاد این رسوبات قلمداد کرد. از این نظر، در کواترنر، حوضه تحت تاثیر شرایط یخبندان و ذوب یخ قرار داد، علاوه بر آن تکتونیک نیـز حوضـه (بخش های میانی حوضه ) را تحت تاثیر قرار داده است . همچنین ، بررسی پارامترهای آماری حـاکی از وجود سیلابهای بزرگ در منطقه مورد مطالعه است ؛ چرا که انحراف معیار در برخـی از نمونـه هـای رسوب بسیار بالا است .
خلاصه ماشینی:
"در کشور ایران، خواجه (١٣٨١) در پژوهشـی بـر روی رسـوبات کـواترنر حوضـه گرگانرود، به این نتیجه رسید که این رسوبات عـلاوه بـر فرآینـد یخچـالی، از شـرایط - Huntley Wintle Roberts Singhvi and Porat Jacobs Rittenour Fuchs and Lang Fuchs and Owen Thrasher Bateman Moumaniand Alexander سیلابی حاشیه شرق خزر نیز متـأثر بـودهانـد.
نمودار هیستوگرام نمونه های شش گانه رسوبات مورد مطالعه نتایج به دست آمده از نمودارهای فوق نشان میدهد که در نمودار نمونه چهار، دو، یک و پنج ؛ نموداری به صورت یونی مدال است ؛ اما در نمودار سه به صـورت مـولتی مدال میباشد که احتمال این که رسوب از سه منشا سرچشمه گرفته باشد، زیاد اسـت .
برای بررسی بهتر و دقیق تـر یکسـری نمونـه از نظـر این که کدامیک دارای جورشدگی بهتری از دیگری است و یا این که ذرات دانه ریز یـا دانه درشت در نمونه فراوانتر است ، یکسری پارامترهای آماری از قبیـل کـج شـدگی، کشیدگی و غیره محاسبه شدهاند.
در محل برداشت نمونه هـای ٥، ٤ و ٢، درصد نسبت گراول به ماسه نسبت به سایر نمونه ها بیشتر است که این نشان دهنده افزایش ذرات دانه ریز از بالاست به طرف پایین دست حوضـه (ارتفـاع کـم بـه زیاد) است .
شناخت اثرات این فرآیندها بر حسب ویژگـیهـای نمونـه هـای رسوبات آزمایش شده مانند قطر ذرات، جور شدگی، سرت شـدگی، کشـیدگی و کـج شدگی ذارت، بررسی پارامترهای آماری مانند میـانگین ، میانـه ، مـد و انحـراف معیـار، نسبت دانه های رسوبی مانند نسبت گروال به ماسه انجام گرفت ."