چکیده:
علم کلام از جمله علومی است که از هر دو منبع عقل و نقل ، در استنباط آموزه های اعتقادی بهره می برد. عقل نیز در حوزه کلام ، کارکردهای گوناگونی همچون کارکرد نظری ، عملی ، استنباطی و دفاعی دارد. مقاله حاضر به بحث «کارکرد عملی » می پردازد. از جمله مهم ترین کارکردهای عقل عملی در حوزه کلام ، اثبات حسن و قبح افعال است که با توجه به آن ، مسائل گوناگونی از آن استخراج می شود. در این نوشتار، به نمونه هایی اشاره می شود که با قاعده حسن و قبح عقلی اثبات شده اند؛ هم چنین عقل عملی با تکیه بر قاعده لطف ، دفع ضرر محتمل ، وجوب شکر منعم و تعلیق الواجب علی الجائز، مسائل گوناگون کلامی را استخراج می کند.
خلاصه ماشینی:
"حجیت عقل عملی یکی از اختلافات اساسی میان متکلمان اسلامی ، بحث از حکم عقل عملی است ؛ آیا عقل می تواند درباره انجام دادن یا ترک کردن فعلی ، حکم و درکی داشته باشد یا این حکم پس از دریافت نظر دین صورت می گیرد و عقل مستقل از شرع ، هیچ حکم و ادراکی نخواهد داشت ؟ آیا دریافت عقلی ، وابسته به اطلاع و آگاهی از نظر شرع است و یا قطع نظر از شرع نیز می تواند خوبی یا بدی امری را کشف کند و به آن دستور دهد؟ آیا پشتوانه قواعدی همچون قاعده حسن ١٠ و قبح (که عدلیه آن را حسن و قبح عقلی می دانند و اشاعره حسن و قبح شرعی )، دفع ضرر / محتمل ، وجوب شکر منعم ، تکلیف مالایطلاق و...
اشاعره معتقدند، شرع حکم می کند به لزوم شناخت خداوند، ولی عدلیه معتقد است این لزوم از ناحیه ادراک عقلی است و اگر عقل در این جهت نتواند حکم و ادراک مستقلی داشته باشد، شرع نیز نمی تواند به چنین فعلی دستور دهد، زیرا شرع زمانی استوار می گردد که عقل وجود خدا و برخی از صفات وی ، مثل : علم ، قدرت ، اختیار و حکمت را ثابت کند و به تبع آن ، نبوت فرد مدعی نبوت را نیز تثبیت نماید؛ پس از آن می توان به دستورات شرع گردن نهاد و تابع آن شد، ولی تا پیش از اثبات این مراحل ، خود شرع نیز استقرار و ثباتی ندارد تا چه رسد بخواهد انسان را به امری تحریک کند."