چکیده:
مسئولیت بینالمللی دولتها جوهره حقوق بینالملل است و منشأ آن نیز به گستردگی منابع حقوق بینالملل میباشد. به عبارت دیگر عصاره حقوق بینالملل در دوران معاصر مسئولیت بینالمللی دولتهاست. بنابراین تبیین دقیق مسئولیت بینالمللی دولت و ملزم بودن به آن، موجب توسعه ضمانت اجرای حقوق بینالملل است. حقوق بینالملل بهرغم واضح بودن قواعد و قوانین، معاذیری را بر قاعده ایفای تعهدات و مسئولیت پذیرفته است. در این پژوهش فقط به بررسی آثار دو نوع از معاذیر ششگانه رافع مسئولیت، تحت عناوین اضطرار و ضرورت میپردازیم. اضطرار و ضرورت از جمله معاذیر رافع مسئولیت هستند که غالبا دولتها به آنها استناد میکنند لذا باید گستره و شرایط اعمال آن مشخص شود. شرایط اعمال اضطرار و ضرورت چیست؟ آیا بین دو منافع باید تناسبی باشد یا نه؟ در اضطرار خطر جانی برای انسان ناشی از حادثهای غیر قابل پیشبینی است، ولی ضرورت برای حفاظت از منافع اساسی دولت در مقابل خطر شدید و فوری میباشد. معاذیر اضطرار و ضرورت موجب اختتام یا الغای تعهد نمیشوند بلکه توجیهی برای عدم اجرای آن تعهد تا زمان تداوم شرایط میباشد و اجرای تعهد تا پایان وضعیت بیاثر میگردد.
خلاصه ماشینی:
براي اين که عذر دولتي که عمل متخلفانه قابل انتساب به اوست موجه تلقي گردد، بايد وجود شرايطي را که پيش نويس مسئوليت دولت ها در سال ٢٠٠١، رافع مسئوليت دانسته است از جمله اضطرار و ضرورت را اثبات نمايد.
٣. عدم نقض قاعده آمره ماده ٢٦ پيش نويس مسئوليت بين المللي دولت ها مصوب سال ٢٠٠١ کميسيون حقوق بين الملل سازمان ملل متحد در اين زمينه تصريح ميکند: "هيچ يک از مقررات اين فصل ، رافع وصف متخلفانه فعل دولت که مغاير با تعهد ناشي از يک قاعده آمره الزام آور حقوق بين الملل عام باشد نخواهد بود".
٤. رفتار دولت در کمک به وضعيت متخلفانه فعل يا ترک فعل کميسيون حقوق بين الملل با ناميدن بخشي از مواد پيش نويس مسئوليت دولت تحت عنوان "شرايط رافع متخلفانه بودن يک فعل " اين موضع را اتخاذ کرد که در معاذير رافع مسئوليت بين المللي دولت ها از جمله اضطرار و ضرورت ، در صورتي که دولت استنادکننده با رفتار خود موجب ايجاد آن معاذير شده باشد امکان استفاده ميسر نميباشد.
"وضعيت اضطرار ، انتخاب ميان پيروي از حقوق بين الملل و ديگر منافع مشروع دولت ها که حالت ضرورت را به موجب ماده ٢٥ پيش نويس مسئوليت بين المللي دولت ها مصوب سال ٢٠٠١ توصيف ميکند نيست .
٢. مبناي اضطرار در حقوق بين الملل ، اضطرار، وضعيت فوق العاده خطرناکي است که در آن ، شخص چاره اي ندارد، جز آن که به شيوه اي مغاير با تعهد دولت متبوع خود، عمل کند و همچنين راه ديگري براي نجات جان خود و افراد تحت مراقبتش وجود ندارد.