چکیده:
جامعه شناسی ادبیات یکی از جدیدترین حیطه ها در جامعه شناسی است. در این حوزه اوضاع و احوال دینی، اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و ایدولوژیک جامعه در ارتباط با ادبیات مورد بررسی قرار می گیرد. در چارچوب این حوزه به تحلیل اشعار سید اشرف الدین گیلانی، یکی از شعرای محبوب دوره مشروطیت پرداختیم. در این دوره در ادبیات شاهد مفاهیمی جدید چون «وطن»، «دولت»، «ملت»، «آزادی»، «قانون» و. . . . هستیم. اگرچه برخی از این کلمات قبلا نیز در اشعار بچشم می خورد، اما با کاربرد مدرن آن ها که برآمده از اندیشه های نوین مشروطه خواهی و حاکمیت مردم است بر می خوریم. دیوان «نسیم شمال» از آن جهت انتخاب شد که تصور می شود با توجه به کم سوادی غالب ایرانیان در آن زمان، مردم اشعاری را که آهنگین بوده و به خصوص سبک محاوره ای داشته به تر به حافظه سپرده و تحت تاثیر اندیشه های آن قرار می گرفتند. سیداشرف الدین گیلانی از میان مردم و از خطه شمال برخاسته بود، تمام عمر با مردم و در میان مردم زیست و از احوال و دغدغه های زندگی آنان اطلاع کامل داشت و به همین دلیل بخوبی توانست با آنان ارتباط برقرار نماید. از آن جا که یکی از موضوع هایی که جامعه شناسی ادبیات بدان می پردازد، بررسی بازتاب اوضاع و احوال اجتماعی در پدیده های ادبی است در این پژوهش ابتدا وقایع زمان مشروطیت را در سه مقوله اجتماعی، سیاسی و اقتصادی طبقه بندی کردیم، سپس محتوای اشعار دیوان را در این مقوله ها قرار دادیم، از انطباق مضامین دیوان با وقایع تاریخی به این نتیجه رسیدیم که شاعر، وجدان آگاه زمانه خود بوده است و نابسامانی ها، امیدها، اختلافات طبقاتی، فقر، مشکلات خانوادگی و . . . را بخوبی در اثر خود منعکس کرده است.
The Sociological approach to literature is one of the newest fields in sociology. In this field، the religious، moral، social، economical، political and ideological ambience of society in connection with literature is investigated.
Within this framework the poetry of Ashraf al-Din Gilani، a popular poet of the constitutional period is analyzed. New concepts such as home، government، nation، freedom، law are abundant in this period. Although some of these words were seen in poetry in the past، yet we are confronted with a modern application of them which arose from the new ideas of constitutionalism and dominance of people. Nasim Shomal’s poetry has been chosen because it is thought that due to low level of literacy of most Iranians in that period people could better memorize the poems since they were rhythmic and had a conversational style and people were better influenced by their contents. Gilani came from the North، lived among and with people and was well aware of the peoples’ lives and their preoccupations hence he could very well relate with them.
In this article، first we have divided the events in the constitution period into three parts in terms of social، political and economical aspects، and then we have classified the themes of the poems of his Divan accordingly. The concordance of the themes with the historical events reveals that the poet was conscious of his time and he has very well reflected inconveniences، hopes، class differences، poverty، family problems، and etc in his poetry.
خلاصه ماشینی:
» مضمون دیگر اجتماعی که فراوانیی بالا در دیـوان دارد (١٤٢ بـار) ، دیـن اسـت ، می دانیم که سید اشرف الدین برخلاف برخـی از هـم دورههـایش ماننـد فرخـی یـزدی، عشقی یا ایرج میرزا، عمیقا مذهبی و مدافع اسلام، تشیع و ائمه است : مبعـوث شـد بـه امـت ، پیغمبـر نکونـام تعلیم کرد به خلق ، احکـام شـرع اسـلام یک دین و یک خدا را بر خلق کرد اعـلام تــا بــر وفــاق دایــر گــردد نفــاق ملــت 7 داد از نفاق ملت ، داد از نفاق ملت سید اشرف الدین مانند هر مسلمانی احترام و باور به مـذاهب ابراهیمـی را بیـان می دارد: لعــل لــب بگشــود عیســای مســیح کــرد عنــوان ایــن عبــارت فصــیح گفــت ایــن تــاج از شــهی باشــد کــه او زودتــر در جنــگ گــردد صــلح جــو 8 هســت ایــن تــاج مشعشــع تــاج صــلح آمــده بــا رفــرف از معــراج صــلح شاعر مذهب را وسیلة اتحاد و انسجام میان ملت و حتی میان ملل مـی بینـد، امـا این اعتقادات او مانع از افشاگری از زاهد نماها و کسانی که از مذهب سوء اسـتفادههـای شخصی می کند نمی شود: هر چند مردان خدا گشتند غایب از نظر من عاشقان دوست را از فیض حق پیدا کنم در روزنامه می کنم مدح از جمیع عاشقان 9 من زاهد بی عشق را با های وهو رسوا کنم تعاملات ایران با اروپا، رجال تحصیل کردة فرنگ یا تحصیل کردههای دارالفنون و مدرسة علوم سیاسی ، روشن فکران داخلی یا خـارج نشـین و .