چکیده:
مسائل اخلاقی در سه حوزة: فرااخلاق، اخلاق هنجاری و اخلاق کاربردی مورد بحث و بررسی قرار میگیرد. فایدهگرایی یکی از دیدگاههای مهم در حوزة اخلاق هنجاری است. جی. جی. سی. اسمارت یکی از برجستهترین فایدهگرایان عملمحور بوده و اندیشهی وی تا حد زیادی متأثر از آراء سیجویک است. اسمارت بیشتر کوشیده است که به دو اشکال رایج علیه فایدهگرایی یعنی تعارض فایدهگرایی با شهودهای اخلاقی، و همچنین مشکل محاسبهی پیامدهای افعال پاسخ دهد. بدین منظور وی ابتدا اعتبار معرفت شناختی شهودهای اخلاقی را منکر شده و رویکردی ناشناختگرایانه اتخاذ میکند. همچنین در برخی موارد که انجام فعل فایدهگرایانه منجر به تعارض با شهودهای اخلاقی میشود، به تمایز میان مقام نظر و مقام عمل متوسل میشود. وی برای رفع مشکل محاسبه از نظریة بازیها و کاربرد استراتژی مختلط، و نیز اصل موضوع امواج آبگیر بهره میبرد. در این مقاله پس از استخراج و تبیین مبانی نظری اندیشههای اسمارت، به نقد و بررسی اشکالات مطرح شده بر دیدگاه وی و پاسخهای ارائه شده او پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
اسمارت در تبیین و دفاع از فایده گرایی عمل محور میگوید: تنها دلیل برای انجام عمل الـف بـه جـای عمل ب آن است که انجام الف ، نوع بشر (یا شـاید همـه ی موجـودات ذیشـعور) را بیشـتر از انجـام ب خوشبخت میسازد؛ و از آنجا که مخاطب ما انسان های دلسوز٤٢ و خیرخواه هستند - یعنـی کسـانی کـه آرزوی خوشبختی بشر را دارند- لذا این نظریه بسیار ساده و طبیعی مینماید و مخاطبان تمایلی باطنی به پذیرش این اصل اخلاقی فایده گرایانه خواهند داشت .
بنابر فرض دوم که خیرخواهی و سعادت نسل های آینده ، به اندازه ی نسل کنونی برای شخص وظیفـه گرا اهمیت داشته باشد، اما پایبندی به قواعد در مواردی، ناسازگار با خیرخواهی عـام باشـد، فایـده گـرا در مقابل چنین فردی میتواند بگوید اگر اقدامات کنونی که باعث مرگ ١٠میلیون نفر میشود، به طور قطع موجب حفظ جان ١٠٠میلیون نفر در آینده شود، و اگر این تنها گزینه ی عمل پیش روی ما باشد، در ایـن صورت ، اعمال قساوت و خشونت مورد نظر درست خواهد بود.
بـر طبـق پیش فرض های معقول در مثال پیشین - مرد فرانسوی- معلوم شد اگر مردم به دو گروه تقسـیم شـوند و اکثریت ، درخواست دولت را اجابت کنند و عده ی قلیلی اطاعت نکنند، بهترین نتایج حاصل می شود، امـا چون اولا محاسبه ی نتیجه ی فعل عملا بسیار مشکل اسـت - زیـرا لازم اسـت بـه ارزش هـای عـددی احتمالات گوناگون و نیز ارزش های عددی پیامدهای اعمال جایگزین ، علم داشته باشیم - و ثانیا احتمـال دستیابی به نتیجه ی مذکور که نتیجه ای بهتر قلمداد شده ، بسیار ضعیف است ، پس فایده گرای عمل محور نیـز در عمـل از درخواسـت دولـت پیـروی خواهـد کـرد (ادواردز، ١٣٧٨: ص ٣٩٧-٣٩٨؛ & Smart .