چکیده:
یکی از اهداف اصلی پژوهش های دانشگاهی، پاسخ به نیازهای علمی جامعه است. در وهله نخست، آنچه موجب اعتماد و ایجاد ارزش به منظور بهره مندی از این پژوهش ها توسط ذی نفعان می شود، کیفیت علمی آنهاست. درصد قابل توجهی از پژوهش های انجام شده در دانشگاه ها، رساله های دوره دکتری هستند که با صرف زمان و بودجه قابل توجه توسط دانشجویان این دوره انجام می شوند. پژوهش کیفی حاضر با هدف کشف و شناسایی چالش های «کیفیت علمی رساله های دوره دکتری» در دانشگاه های ایران براساس دیدگاه و تجربیات استاد و دانشجو، به عنوان دو مولفه اصلی در انجام پژوهش های دوره دکتری با استفاده از روش پدیدارشناسی انجام شده است. داده ها از طریق مصاحبه جمع آوری و براساس مفهوم نظری «زنجیره ارزش» مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد چالش کیفیت در رساله های دکتری، دارای ابعاد چندگانه و چندلایه در هم پیچیده ای از عوامل (دانشجو، استاد، مدیران و سیاست گذاران)، ساختار سازمانی، رویه ها، قوانین و عوامل محیطی دیگر است. افزون بر این، جریان قدرتمند و شتابان دیگری، همزمان در لابه لای این لایه ها شکل گرفته که هم متاثر از آنها و هم تاثیرگذار بر آنهاست. مواردی از رفتارهای غیردانشگاهی که ضمن خدشه دار کردن هویت علمی دانشگاه ها تبدیل به چالشی عمده برای کیفیت رساله های دکتری در ایران شده است.
خلاصه ماشینی:
فتحـی واجارگـاه رسـاله هـای دانشـجویی را بـه عنـوان جـزء لاینفـک مطالعات دانشگاهی تلقی میکنـد (١٣٨٩) و حمیـدیزاده بـر نقـش دانشـجویان تحصـیلات تکمیلی در دست یابی به مزیت های علـم آفرینـی در مراکـز دانشـگاهی تأکیـد کـرده اسـت (١٣٨٧)؛ شفیعی و موسوی (١٣٩٢) نیز ضمن اشاره به نقش مثبت افزایش شـمار دانشـجویان تحصیلات تکمیلی در گسترش حوزة علم ، فناوری و توسعه ، توجه به توسعۀ کیفی را شـرط گسترش ارتباط دانشگاه و صنعت ذکر کرده اند.
اگر از رقم انبوه ٧٢٢٢٥٢ پایان نامۀ کارشناسـی ارشـد صـرف نظـر کنـیم ، انجـام ٩٤٤١٠ پژوهش علمی توسط دانشجویان دورة دکتری ـ به عنـوان بـالاترین دورة تحصـیلی در نظـام آموزش عالی ایران ـ با همکاری استادان راهنما ـ کـه دسـت کـم رتبـۀ دانشـیاری دارنـد ـ و استادان مشاور ـکه دست کم رتبۀ استادیاری دارندـ در فاصلۀ زمـانی سـه تـا چهـار سـال ، بـه معنای نود و چهار هزار و چهارصد و ده (٩٤٤١٠) طرح پژوهشیست که با صـرف زمـان و هزینۀ بسیار زیاد ـاعم از هزینۀ انسانی و اقتصادیـ انجام میشود.
ایـن دغدغـه ، یعنـی کیفیت مطالعات دانشگاهی با تأکید بر رسالۀ دکتری در دانشـگاه هـای ایـران ، مسـأله اصـلی پژوهشی بوده که نتایج آن در این مقاله ارائه شـده و دیـانی ضـرورت انجـام آن را بـه بهتـرین شکل بیان کرده است : «با توجه به صرف هزینۀ زیاد برای نوشتن رساله (هم توسـط دانشـجو و هم توسط دانشگاه ) آنها باید بازدهی اجتماعی داشته باشند.