چکیده:
هند، از اولین پایگاه های تحولات فکری در سیر اندیشـه تجـدّد و آگـاهی بخشـی بـه مـردم ایـران بـود. اندیشمندان ایرانی با آشنایی نهادهای جدید سیاسی و اجتماعی و حاکمیت قانون در میان ملـل فرنگـی در هند، با نگارش سفرنامه های خود به روند تجددخواهی کمک کردند. در این نوشتار ضمن بازنمایی گفتار نوگرایی اندیشمندان ایرانی در هند، کوشش خواهـد شـد تـا نشـان داده شود که این اندیشه گران با نگارش این سفرنامه ها آگاهانه در پی روشنگری بودند. بدین منظور پس از بحث دربارة آشنایی اندیشمندان ایرانی با دستاوردهای تمدنی و علمی ملل فرنگی در هند و بازتاب آن در جامعة ایرانی در باب احساس ضرورت نخبگان ایرانی در هند به اخذ مظـاهر تجـدد در ایران روزگار قاجار به صورت آگاهانه پرداخته شده است .
خلاصه ماشینی:
"سیستم قضایی و حاکمیت قانون در نظام دادرسی عدالت همواره در اندیشة ایرانی پررنگ بوده است و در تمام متون سیاسی تعریف عدالت و توصیه به رعایت آن بخش عمده و ویژه ای را به خود اختصاص داده است تا جایی کـه دسـتور رعایـت عـدالت و پرهیـز از ظلـم و سـتم بـر رعیـت از نکـات کلیـدی تمـامی سیاست نامه ها و احکام علما بوده است و گاه حتی در ذهن برخی از اندیشـمندان ، عـدم رعایت عدالت در حق رعیت را مساوی عدم مشروعیت سلطان دانسته انـد (رسـتم الحکمـا، ص١٢١) و می بینیم که بعدها این توجه به خواسـتة اساسـی مـردم ایـران بـرای برپـایی ١.
نصیحت کردن سلطان برای درک خطر خطیر تسلط فرنگی ها بر مملکت ، با برجسته کـردن دو محـور حفـظ امنیـت و برقـراری عـدالت کـه بـه صـورت سـنتی در تمـامی سیاست نامه های ادوار تاریخی ایران مطرح بود هشداری بود به شاه و نخبگان سیاسی که در صورت امتناع از بهبود وضع رعیت و اصلاح وضع موجود چنانکه در میان دیگـر ملـل پیشرفته وجود دارد، امنیت و سلطنتی نخواهد بود و بر این امر اشاره مـی کنـد کـه اگـر میزان ستم از حد بگذرد «خاص و عام را از فرط تعدی و طغیان جان بـر لـب و کـارد بـر اسـتخوان رسد، در مقام خلافت برآیند و علم سرکشی برافراخته » (همو، ج٢، ص ٥٢١)."