چکیده:
همای و همایون منظومهای غنایی از خواجوی کرمانی در قرن هشتم هجری است. این منظومه از تعدادی داستانِ تودرتوی کوتاه فراهم آمده است. قهرمان داستان، همای، شاهزادۀ شام است که در سفر برای رسیدن به معشوق خود، همایون، شاهزادۀ چین، با مسائل و حوادث زیادی روبرو میشود. در این مقاله، شخصیّتها، کارکردها، ساختار و ژرفساختهای اساطیری داستان را بررسی کردهایم. براساس ریختشناسی پراپ، این منظومه از شش شخصیّت اصلی و یازده کارکرد تشکیل شدهاست. این منظومه از برخی جهات دارای الگوی اسطورهای است، ریشۀ این الگوها را در اسطورههای ایرانی و سایر ملل جستجو کردهایم. با توجه به موفقیّت قهرمان، ساختار اصلی داستان مبتنی بر آشناسازی یا پاگشایی قهرمانی است.
خلاصه ماشینی:
این اثر داستان عاشق شدن همـای ، شـاهزادة شـامی بـه همـایون ، شاهزادة چین است که قهرمان داستان در راه رسیدن به معشوق با مسـائل و حـوادث زیـادی روبرو میشود.
گـاه یکـی از مشاوران ضد قهرمان است که به نحوی او را در رسیدن به هدفش یاری میکنـد، کـه وزیـر فغفورچین در داستان این کارکرد را دارد و با پنهان کردن همایون در چاله ای در خانۀ خود باعث فریب همای مـیشـود (همـان : ١٧٥).
همـای پـس از رسـیدن بـه سـرزمین چـین و رسیدن به همایون به باغی میرود و در آنجا گور ابتدای داستان به او میرسد و بازگشت به شام را از او میخواهد و به این طریق به سوی شام بازمیگردد (همان : ٢٢٨).
٢-٣- ساختار داستان با جمع بندی و دقت در شخصـیت هـا و کارکردهـایی کـه در داسـتان همـای و همـایون وجود دارد، تأثیر اندیشه های زرتشتی و اسطوره ای آشکار اسـت .
مبارزه همای با همایون نیز از جلوه های آزمون است که همـای آن را با موفقیت پشت سر میگذارد (همان : ١٤٦).
در ابتدای داستان هنگامی که همای با دیدن عکس همایون عاشق او میشود و از خود بیخود میشود، سروش بر او ظاهر میگردد و بـه همـای میگوید که برای یافتن همایون به سرزمین چین برود و پیشـگویی مـیکنـد کـه در آن جـا سعادت در انتظار همای است و به وصال همای میرسد (همان : ٣٣).