چکیده:
گسترش و رشد شهری فرایندی مکانی - جمعیتی است و به اهمیت روزافزون شهرک ها و شهرها به عنوان محل تمرکز جمعیت در جامعه و اقتصاد خاصی اشاره دارد. آنالیز رشد شهری با استفاده از داده های تاریخی و کنونی عملیاتی ضروری در مطالعات جغرافیایی شهرها و برنامه ریزی های آتی می باشد. گسترش افقی و رشد شهرها می تواند با استفاده از داده های سنجش از دور و تکنیک های GIS در کنار شاخص های آماری، نقشه برداری شده و اندازه گیری گردد. هدف اصلی این مقاله فرابینی یا دیده بانی رشد شهری در شهر اردبیل (در شمال غرب ایران) در چهار دهه گذشته و کمی سازی درجه آزادی رشد شهری، درجه گسترش افقی بی رویه شهری و درجه خوب بودن رشد شهری بوده است. عکس های هوایی و تصاویر چندزمانه ماهواره ای پوشش دهنده چهار دهه (2007-1968) برای تعیین گستره و رشد فیزیکی شهر اردبیل در هشت جهت جغرافیایی مختلف در داخل یک ناحیه دایره ای شکل مورد آنالیز قرار گرفته اند. در راستای آنالیز رشد شهری، آزمون کای اسکور پیرسن برای بررسی درجه آزادی رشد شهری و آنتروپی شانون برای تعیین درجه اسپرال شهری به کار گرفته شدند و درجه خوب بودن رشد شهری نیز بررسی گردیده است. این اندازه ها هم برای چهار دوره ده ساله و هم برای مناطق مختلف شهر محاسبه شدند. نتایج نشان می دهد که درجه آزادی رشد شهری برای هر چهار دوره زمانی خیلی بالاست و میزان آن برای جهات شمال و شرق اردبیل نسبتا پایین و برای شمال شرق، جنوب شرق، غرب و شمال غرب شهر بالا و برای جنوب و جنوب غرب خیلی بالاست. درجه آزادی کلی رشد شهری نیز برای کل شهر به شدت بالا می باشد. آنالیز صورت گرفته با انتروپی شانون نیز نشان می دهد شهر اردبیل در هر چهار دوره زمانی از پراکندگی افقی شهری برخوردار بوده و در همه جهات نیز در حال تجربه نمودن پراکندگی فیزیکی شهری است. هر چند که میزان آن در دوره های زمانی و جهات مختلف متفاوت می باشد. اسپرال کلی نیز با در نظر گرفتن کل شهر خیلی بالاست و بنابراین می توان گفت اردبیل با در نظر گرفتن الگو و فرایند در دوره زمانی 2007-1968 از اسپرال کلی بالایی برخوردار بوده است و سرانجام اینکه آنالیز درجه خوب بودن شهری نیز نشان می دهد که شهر اردبیل در دوره زمانی مذکور شاهد مطلوب بودن رشد شهری نبوده و میزان آن در همه جهات منفی بوده است.