منابع فکر و فقه سیاسی شیعه در دوره صفوی مروری بر رساله های خراجیه مقاله

"بحث در این باره، یکی از جدی‌ترین مباحث تاریخ اندیشه سیاسی شیعه است؛ اما با وجود این، گام‌های ناقصی در این باره برداشته شده است که آن‌ها نیز نه تنها فاقد نگرش اصیل به جنبه‌های فقهی و مواد تاریخی لازم است، بلکه چگونگی نگرش موجود در آن‌ها نیز متأثر از قالب‌های تحقیق و بررسی‌های غربی است که متأسفانه بخش زیادی از تحقیقات برخی از متجددان را به خود اختصاص داده است. محقق در خاتمه چند مسأله را در این باره مطرح کرده است؛ از جمله آن که مال خراج از جمله اموال شبهه‌ناک نیست که پرهیز از آن لازم باشد؛ چرا که ائمه استفاده از این اموال را برای شیعیان خود حلال کرده‌اند؛ بویژه «اذا انضم الی ذلک نظر نائب الغیبة» زمانی که ولی فقیه که نایب امام در عصر غیبت است، ناظر بر آن باشد که طبعا مشروعیت آن را مؤکد می‌کند. وی می‌گوید: کسانی که در حال حاضر از این گونه اموال استفاده می‌کنند، حتی اگر غنی هستند، مستند عملشان سخن محقق کرکی است؛ در حالی که او نیز در برخی از مواضع رساله خراجیه‌اش در این باره که افراد غنی بتوانند اموال یاد شده را بگیرند یا در غیر مصالح صرف کنند، اظهار تردید کرده و با این که برهان بر نظر خود آورده، به این حد اکتفا نکرده، از مشارکت با دهقانان در دادن بذر و خریدن برخی از اشجار از آن‌ها سخن گفته است."