چکیده:
طراحی و تولید وسائل روشنایی در ایران با روندی یکنواخت از دوران باستان به دوره اسلامی رسید. هنرمندان ایرانی در این دوره چند صد ساله با بهره گیری از تجارب پیشینیان وسایل مجهزتر و زیباتری ابداع کردند. با تاسیس دولت قاجار که مقارن رودرویی جامعه سنتی ایران با مظاهر تمدن و پدیده های صنعتی اروپا بود، این وسائل دست خوش تحول و تکامل گردید؛ به ویژه با راهیابی نیروی گاز و برق اغلب وسائل روشنایی یا از زندگی مردم به درشد یا به ابزارهایی تزیینی بدل گشت. در این تحقیق بر پایه منابع اصیل و تحقیقات جدید و مطالعات میدانی، خاصه دو گنجینه آستان قدس رضوی و آستانه قم، پیشینه انواع این وسائل، سیر تداوم و تحول آنها و برخی آداب و رسوم مرتبط با آنها در عصر قاجار بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
امروز اندک نمونه هایی از این گونه آثار در موزه های ایران پراکنده ١٧٩ است ؛٣ اما بیشترین تجهیزات روشنایی بازمانده از عصر قاجار را در دو گنجینه آستان قدس رضوی در مشهد و آستانه حضرت معصومه در قم میتوان یافت که همگی آثار وقف شده اند.
چراغ گردسوز با لاله بلور بارفتن :٢٧ بر اساس شواهد تاریخی مکتوب و هم چنین نمونه های موجود، چراغهای گردسوز با حباب لاله شکل رایج ترین وسیله روشنایی جدید در دوره قاجار بوده و در آداب و رسوم زندگی اجتماعی مردم این دوره هم نفوذ یافته بود، به طوری که هویت نیمه ایرانی- نیمه فرنگی هنر آن روزگار را بیشتر در طرح و ساخت همین چراغها میتوان ردیابی کرد.
پایه نقره ای این چراغ که سراسر با نقوش گل و برگ فرنگی برجسته کاری شده ، با دو دسته به شکل جانوران گربه سان ، از معدود نمونه های استفاده از حجم های حیوانی در چراغهای دوره قاجار است که به نظر میرسد بیشتر متأثر از هنر مغرب زمین باشد تا هنر گذشته ایران .
چراغ دوفتیله با لاله بلور بارفتن تراش خورده و پایه نقره ای با تزیینات گیاهی برجسته کاری، دوره قاجار، مشهد، موزه آستان قدس رضوی (عکس از نگارنده ) ٢٠٤ (به تصویر صفحه رجوع شود) تصویر۱٦.
چراغ بلور بارفتن با لاله تراش خورده و پایه منقوش و لوله محافظ شعله ، دوره قاجار، مشهد، موزه آستان قدس رضوی (عکس از نگارنده ) (به تصویر صفحه رجوع شود) تصویر ۱۷.