چکیده:
می توان گفت بخشی از هویت فرهنگی-هنری و حتی ملی ما با فرش عجین و مرتبط است. تاریخ فرش ایران، پر افتخار و درخشان بوده است، هنرمندان این رشته تنها با اتکای به گذشته غنی و پر بار این هنر و مسیری که تاکنون پیموده است و با دمیدن روح خلاقانه به آن می توانند آن را همچنان زنده نگهدارند. از این رو یکی از وظایف پژوهشگران و محققان این رشته معرفی گذشته غنی فرش ایران و هویت تاریخی آن است. در این مقاله تلاش شده است تا بر اساس یک مطالعه کتابخانه ای و میدانی ویژگی های تاریخی-هنری و نماد شناسی یکی از معروف ترین نقوش فرش ایران یعنی نقش هراتی در حوزه جغرافیای فرش ایران مورد بررسی قرار گیرد و ریشه های تاریخی این نقش معرفی شود و نهایتا به چند سوال زیر پاسخ داده شود. ساختار نقش هراتی چیست ؟ منشا نقش هراتی چیست؟ انواع نقش هراتی کدام اند؟
It can be said that a part of our cultural-artistic identity and even national identity is interwoven with carpet. Persian carpet history has been glorious and brilliant،and the artisans of the field، relying on rich and prolific past and the road which has been taken، can inspire innovation to keep it alive. Thus، one of the tasks of the researchers in this context is introducing the rich past of Persian carpet and its historical identity. This paper is based on desk and fieldstudyand aimed to study historical-artisticproperties and semiotics of one of the most famous motifs in carpets،i.e. Harati motif within the geography of Iranian carpets. The questions which are to be answered include: What is Harati motif? What is the origin that motif? And what are the types of Harati motif?
خلاصه ماشینی:
ماهی تبریز نقش ماهی تبریز که در انواع هراتی شهریباف و معمولا از نوع لوزیدار وجود دارد، در قالبهای واگیرهای و لچک ترنج ساده یا چند متن (با مرزبندهای منحنی و دالبری)، تمامی سطح زمینه را پر کرده، بهصورت خلاصه شده است و جزییات چندانی ندارد.
نوع قرارگیری نقشمایه ماهی در واگیره بهصورت مورب است و لذا حالت آنها به دور گل مرکزی بهصورت چرخان (تداعی حالت گردش) است و فرم مدوری را ایجاد میکند.
ماهیها در نمونههای عشایری از هم فاصله زیادی دارند و اندازه آنها درشت و حالتشان خمیده یا نیمهخمیده، با خطوط شکسته و نیمهگردان و بهصورت کاملا کشیده است و گل ریز با پشت ماهی قرار گرفته است.
در نقش ماهی فراهان، نقشمایه ماهی در قالب برگهای کوچک با انحنای مختصر و گردش انتهایی نوک آن بهصورت مورب و یا مورب متمایل به عمودی به دور گل مرکزی که با خطوطی به آن متصل شده است، حالت چرخش ملایمی را تداعی میکند.
نقش هراتی یکی از نقوش متدوال کمره و لیلیان است که در قالی ترنجی (ترنج شبه هفتضلعی با حواشی دندانهدار) به سبک عشایری و در نوع لوزیدار اجرا میشود.
نوع قرارگیری نقشمایه ماهی در واگیره بهصورت مورب و یا عمودی است و اکثرا قرارگیری ماهیها و فاصله آنها از گل میانی، سبب ایجاد فرم بیضی کشیده است.
این نقش از نظر نوع و سبک طراحی، هراتی هندسی (شکسته) محسوب میشود که در قالب طرح لچکدار و بهصورت تکپود و با گره متقارن بافته میشود.
ماهی قشقایی این ماهی از نوع هراتی لوزیدار بوده و با عنوان ماهی درهم قشقایی معروف است که به سبک عشایری اجرا میشود.