چکیده:
یکی از مهمترین حوزههای پژوهشیِ نوظهور در علوم انسانی و بویژه در پژوهشهای فلسفی و کلامی، پژوهشهای تطبیقی است. امروزه در بسیاری از کشورها فلسفهی تطبیقی به عنوان حوزهی پژوهشیِ مستقلی قلمداد شده و به مثابه رشتهای نظاممند و دارای روش، پژوهشگران خاص خود را دارد. در کشور ما نیز پس از انقلاب، اندیشمندان در حوزهی فلسفه، بویژه در مباحث هستیشناسی، علاقهی خاصی به پژوهشهای تطبیقی از خود نشان داده و آثار متعددی در این خصوص نگاشتهاند. مرحوم دکتر مهدی حائری یزدی از جملهی اندیشمندانی است که سعی کرده تا گام مهمی در پژوهشهای تطبیقی در فلسفه بردارد. بسیاری او را به نوعی یکی از پایههای اصلی فلسفهی تطبیقی در ایران میدانند. در این جستار بر آنیم تا با بازخوانی کتاب ارزشمند او با عنوان "هرم هستی"، نگاه تازهای به تحلیلهای هستیشناسانهی مرحوم حائری یزدی داشته باشیم، تحلیلهایی که به زعم ایشان میتواند در زمرهی تحلیلها و پژوهشهای تطبیقی در فلسفه قلمداد شود. در این میان، با توجه به روشمند بودنِ پژوهشهای تطبیقی در دنیای امروز، از برخی کاستیهای محتوایی و روششناسانهی این اثر نیز سخن خواهیم گفت.
خلاصه ماشینی:
مقدمه فلسـفه ی تطبیقـی (Comparative Philosophy) کـه برخـی آن را فلسـفه ی میـان فرهنگـی (Across-cultural Philosophy) نیز نامیده اند، فعالیتی در عرصه ی مطالعـات و پـژوهش هـای فلسفی است که به جای توجه به یک جریان یا سنت فلسفی مشخص ، در پی آن اسـت تـا جریان ها و سنت های فلسفی مختلف و یا اندیشه های دو یا چند فیلسوف را که متعلـق بـه حوزه های فلسفی ، زبان شناختی و فرهنگی متفاوت هسـتند، در کنـار یکـدیگر قـرار داده و بدون ملاحظه ی برتری یکی بر دیگری ، مولفه های فکری و فلسفی آنها را مـورد مطالعـه ی تطبیقی یا مقایسه ای قرار دهد(١٢ ,٢٠٠٩ ,Smid).
البتـه آنچـه در این جستار به عنوان انتقادات صوری ، محتوایی و روشی این اثر مطرح می شود، حاکی از آن نیست که نویسنده ی هرم هستی، اثری نه چنـدان ارزشـمند در حـوزه ی فلسـفه ی تطبیقـی نگاشته است بلکه بیشتر بر آنیم تا نشان دهیم کـه چنـین اثـر فلسـفی ای اگـر از ابرازهـای متودولوژیک و علمی در پژوهش های تطبیقی بهره می گرفت بدون تردید می توانست بسیار دقیق تر و علمی تر از اثری باشد که اکنون با آن مواجه هستیم .
چنانکه ملاحظه می شود، مرحوم حـائری از یـک سـو تـلاش می کند تا با بهره گیری را روش های مطرح در منطق جدید، برخی از مباحث مهم کلامی و فلسفی در فلسفه ی اسلامی را برای غیر مسلمانان و محققان غربی قابل فهم و درک نماید و از سوی دیگر، از نقد محتوایی و روشی منطق جدید غافل نیست .