چکیده:
قنات یکی از مهمترین سازههای مدیریت پایدار آب زیرزمینی در مواجهه باکمبود آب در اقلیمهای خشک و نیمهخشک بشمار میرود. این سازۀ مدیریتی با وجود کارکردهای اجتماعی و اقتصادی با چالشهای عدیدهای مواجه است. شهرستان تفت تعداد قابل توجهی قنات را بر پهنۀ خود پذیراست که در دهههای اخیر مورد بیتوجهی قرار گرفته است. ماحصل این اهمالکاری، بایرشدن تعداد بسیاری از قنات است. لذا این پژوهش بر آن است تا به تبیین دلایل ماندگاری قنات در شهرستان تفت بپردازد. در انجام این پژوهش، از رویکرد تحقیق کیفی و روش موسوم به تئوری بنیادی بهره گرفته شده است. جامعۀ آماری پژوهش مشتمل بر خبرگان(مقنی، میراب و رئیس) و کارشناسان قنوات (اعضای هیئت علمی دانشگاه یزد، کارشناسان شرکت سهامی آب منطقهای و سازمان جهاد کشاورزی) بوده که به ترتیب با تعداد 22 و 12 نفر از افراد فوق برای حصول اشباع تئوریک مصاحبه شده است. یافتههای پژوهش نشان داد مهمترین دلایل ماندگاری قنوات به ترتیب عبارتند از: دلایل زیستمحیطی (میزان بارندگی، کیفیت آب، ظرفیت قنات)، اقتصادی- نهادی (دریافت اعتبارات، میزان درآمد بهرهبرداران قنات و تسهیلات فنی- حمایتی)، اجتماعی- آموزشی (آموزش نسل جوان، معرفی تکنولوژیهای کمآببر به کشاورزان، سرمایۀ اجتماعی، باورها و اعتقادات مذهبی، مشارکت زنان در امور قنات)، مدیریتی-زیرساختی (صعوبت راههای ارتباطی، برداشت بیرویه از قنات، حفر چاه غیر مجاز، تجاوز به حریم قنات) و کشاورزی- طبیعی (آلودگی آب و هدررفت آب قنات در فصول غیر کشاورزی).
خلاصه ماشینی:
پیش برنده ها و بازدارنده های ماندگاری قنوات از دید کارشناسان قنات ردیف مفاهیم اثر کدهای باز ١ افزایش جمعیت پیش برنده ٢ معرفی تکنولوژیهای کم آب بر به کشاورزان پیش برنده ٣ نیروی فنی متخصص در امر قنات پیش برنده اجتماعی ٤ انواع سهام صاحبان قنوات بازدارنده ٥ پیامدهای وقف قنات بازدارنده ٦ گسترش حفر چاه های عمیق بازدارنده ٧ بهره برداری زیاد از منابع آب زیرزمینی بازدارنده ٨ نگه داری و لایروبی قنوات پیش برنده ٩ اتلاف آب در بخش خشکه کار قنات بازدارنده ١٠ هدررفت آب قنوات در فصول غیر کشاورزی بازدارنده مدیریتی- زیرساختی ١١ نابودی نظام سنتی مدیریت قنوات بازدارنده ١٢ صعوبت راه های ارتباطی بازدارنده ١٣ زمان طولانی برای انجام عملیات لایروبی بازدارنده ١٤ تجاوز به حریم قنات بازدارنده ١٥ هزینه های گزاف لایروبی بازدارنده ١٦ عدم استطاعت مالی کشاورزان بازدارنده اقتصادی-نهادی ١٧ تسهیلات فنی- حمایتی پیش برنده ١٨ قانون توزیع عادلانۀ آب بازدارنده ١٩ رواج کشت هایی با نیاز بیشتر به آب بازدارنده ٢٠ کاهش رونق کشاورزی بازدارنده ٢١ سیل بازدارنده کشاورزی-طبیعی ٢٢ بیتوجهی به مسائل مسیر کوره قنات بازدارنده ٢٣ آلودگی آب بازدارنده ٣٠٦ توسعۀمحلی (روستایی-شهری)، دورةهشتم ، شمارة٢، پاییز و زمستان ١٣٩٥ بعد از کدگذاری محوری و مشخص شدن رابطۀ بین خرده مقوله ها، برای سهولت دستیابی به فرایند نهفته در داده ها از مدل پارادایمی معرفی شده توسط استراوس و کوربین (١٣٩٠) استفاده شد که در ادامه به طور مبسوط شرح داده شده است .