چکیده:
توجه به سکونتگاه و برنامهریزی توسعه سکونتگاههای انسانی با رویکردهای گوناگون اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، کالبدی- فضایی و ... از جمله ارکان اساسی دستیابی به توسعه پایدار میباشد. بنابراین مکانیابی سکونتگاههای جدید در بهبود و دسترسی جوامع به خدمات اساسی، ابزاری مهم در شتاب بخشیدن به توسعه منطقهای به شمار میرود. امروزه مهاجرتهای روز افزون روستاییان به شهرها باعث گسترش و بزرگتر شدن شهرها، به وجود آمدن قطبهای رشد و توسعه، ناعدالتی اجتماعی، اقتصادی و در نهایت برهمخوردگی محیط انسانی و طبیعی گردیده است. از جمله راهبردهای جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها، توسعه و گسترش سکونتگاههای مناسب، جایگزینی سکونتگاههای نامناسب و پیشبینی و مکانیابی سکونتگاههای جدید به نحوی است که توسعه پایدار را فراهم آورد. مقاله حاضر بر آن است تا عوامل موثر در مکانگزینی سکونتگاههای جدید را شناسایی نموده و میزان تاثیر هر عامل را مشخص و مکانهای مناسب و نامناسب را جهت استقرار سکونتگاههای انسانی جدید معرفی نماید. در این تحقیق با در نظر گرفتن رویکرد توسعه پایدار و تقویت روابط روستا و شهر، مجموعه شهری شیراز به عنوان محدوده مطالعاتی انتخاب گردیده است. سپس معیارهای مکانیابی استقرار سکونتگاههای جدید در این محدوده شناسایی و به 5 دسته تقسیم گردید که عبارتند از: معیار محیط طبیعی، معیار اقتصادی- اجتماعی، معیار کالبدی - فضایی، معیار تاسیسات و تجهیزات شهری، معیار شبکههای ارتباطی و حملونقل. این معیارها با استفاده از نظرات متخصصان، همچنین مطالعات صورت پذیرفته امتیازدهی گردید. سپس با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) وزندهی و با کمک نرم افزار ARC GIS تحلیل شده است. در نتیجه، مناطق مناسب و نامناسب جهت استقرار سکونتگاههای جدید مشخص گردید.
خلاصه ماشینی:
از آنجا که یافتن محل استقرار مناسب و پایدار مقدمهای برای طراحی پایدار مجتمع زیستی به حساب میآید، در صورت لزوم انجام مطالعاتی در مورد سازماندهی مکانی- فضایی سکونتگاهها، جابجایی سکونتگاههای پشت سد، تجمیع ساماندهی سکونتگاههای در معرض خطر یا آسیبدیده از بلایای طبیعی، برنامهریزان و مدیران میبایست مطالعات مکانیابی سکونتگاه، امکانپذیری استقرار سکونتگاههای انسانی در محلهی جدید و اجرای برنامههای کاهش آسیبپذیری در مناطق سکونتگاهی، همچنین توسعه پایدار را مورد توجه قرار دهند.
از این رو شکلپذیری و مکانگزینی و نهایتا مکانیابی سکونتگاههای انسانی در نتیجه عینیتیابی این انگیزهها، به شکلهای مختلفی تحقق میپذیرد، در نتیجه سکونتگاهها از یک ناحیه به ناحیه دیگر، هم از نظر ساختاری و هم از لحاظ کارکردی، به شیوههای متفاوتی پدیدار میگردند (سعیدی، 1387: 3-2) اصولا جهت برنامهریزی فعالیتهای سکونتگاه انسانی، هدایت توسعه فیزیکی و قانونمند کردن مکانگزینی کاربریها، انجام ارزیابی و تجدیدنظر و احیانا تصحیح چارچوب مکانگزینی کاربریها برای رسیدن به اهداف، لازم و ضروری میباشد تا علاوه بر اصلاح الگوی فضایی سکونتگاه و کاهش خطاهای برنامهریزی به انطباق هرچه بیشتر برنامهها و طرحها با شرایط زمان و مکان منجر شود.
مقیاس دو به دو در تحلیل سلسله مراتبی (رجوع شود به تصویر صفحه) Source: Satty, 2008:86; Melvin, 2012:3 با توجه به ماهیت مسائل مکانیابی، در نظر گرفتن این واقعیت که معیارهای کمی و کیفی و گاها متضاد بسیاری در فرآیند مکانیابی سکونتگاههای انسانی دخیلاند و با توجه به مزایای فرآیند تحلیل سلسلهمراتبی در مقایسه با سایر تکنیکهای تصمیمگیری چند معیاره در این پژوهش از روش سلسلهمراتبی جهت وزندهی به معیارها استفاده شده است و معیارها با این روش وزندهی شدهاند.