چکیده:
یکی از انواع تاریخنگاری اسلامی، فرهنگنامه های تاریخی است. این نوع تاریخنگاری از قرن هفتم هجری
922 ه)و در قلمرو آنها تولد یافت و روبه رشد نهاد. هر چند اولین - هم زمان با تاسیس دولت ممالیک ( 648
این دست از منابع تاریخ اسلام را یاقوت حموی ( 626 ه) صاحب معجم الادباء نوشت اما ابن خلکان (681 ه)
با نگارش وفیات الاعیان، فرهنگنامه نویسی را به عنوان یک فنّ وارد مرحله جدیدی کرده و به اوج خود رساند.
در حقیقت فرهنگنامه های بعدی مانند: الوافی بالوفیات صفدی، فوات الوفیات ابن شاکر و المنهل الصافی
ابن تغری بردی ادامه و تکمله اثر او به حساب میآیند.
فرهنگنامه های تاریخی از جایگاه و اهمیت فراوانی در مطالعات تاریخی اسلامی به ویژه در عرصه فرهنگ
و تمدن اسلامی برخوردارند، به گونهای که تحقیق و پژوهش در این باره و دیگر عرصه ها بدون رجوع به آنها
ممکن نیست. این پژوهش قصد دارد ضمن نگاهی کوتاه به اقبال به تاریخنگاری در این عصر و چگونگی شکل گیری فرهنگنامه ها، انگیزه، روش و منابع این دست آثار تاریخی را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
هر چند اولین این دست از منابع تاریخ اسلام را یاقوت حموی (٦٢٦ هـ) صاحب معجم الادباء نوشت اما ابن خلکان (٦٨١ هـ) با نگارش وفیات الاعیان ، فرهنگنامه نویسی را به عنوان یک فن وارد مرحله جدیدی کرده و به اوج خود رساند.
البته بعضی هم دانش تراجم به دلیل توجه کم به عنصر زمان جزء تاریخ به معنی مصطلح آن نمیدانند اما به عنوان یکی از منابع مهم تاریخ اسلام اهمیت آن را انکار نمیکنند (برای نمونه نک : ابوزید، مقدمه اعیان العصر، ١٤١٨ هـ، ج ١: ٧؛ جعفریان ، ١٣٨٧: ٢٧-٢٨).
به نظر آنان ارتباط تراجم با تاریخ چقدر است ؟ در اولین فرهنگنامه این دوره و الگوی فرهنگنامه های بعد یعنی وفیات الاعیان ، ابن خلکان ١ انگیزه خود را میل و علاقه به اطلاع از اخبار گذشتگان بیان میکند (ابن خلکان ، بیتا، ج ١، ص ٢٠) و از اثر خود به عنوان «این مختصری در علم تاریخ » یاد میکند (همانجا).
اما فرهنگنامه های معاصران که شامل تراجم اعیان هم عصر مؤلف تنها میشوند، غالبا از منابع شفاهی و کمتر از منابع مکتوب گذشته استفاده برده اند و این طبیعتا به ماهیت کار مربوط میشود.
"A critical study on Islamic historical dictionaries written in Mamluk era" M Ghazvini Nazmabadi M.
In this article we are supposed to study- In addition to survey historiography and Islamic biographical dictionaries formation briefly- the motives, the methods and the sources of these works.