چکیده:
در این مقاله توصیفی- تحلیلی، «عقل قرآنی » با «عقلانیت نوعی »، «هنجاری »، «کل نگر » و «ابزاری » مقایسه شده است. جهت مقایسه از طریق «تحلیل محتوا » به سوالات مقدماتی پاسخ داده شده است: انواع عقل قرآنی کدام است؟؛ شمول عقل قرآنی تا به کجاست؟؛ تحت چه مقوله هایی قرار می گیرد؟؛ در چه کسانی به وقوع پیوسته؟؛ در چه شبکه معنایی قرار دارد؟؛ تا بتوان به این سوال اساسی پاسخ داد که عقل قرآنی با عقلانیت چه نسبتی دارد. واژه«عقل » می تواند به معنای نکراء (شیطنت و زرنگی) نیز بیاید؛ اما عقل قرآنی صرفا عقل «نظری » و«عملی » را تایید می کند و در این مقاله تعریفی منحصر به فرد دارد: «علم توام با سلامت فطرت که توانایی تمیز حق و باطل، خیر و شر و خیرالشرین را داشته، فرد را بدون کمک دیگران از پدیده ای آشکار بر آنچه نهان است هدایت و از بدی منع نماید»؛ هیچ یک از انواع عقلانیت، با حد بالای عقل قرآنی- «لب » - نسبتی ندارند؛ اما برخی از انواع عقلانیت با حد پایین عقل قرآنی- «سفاهت » و «جهل »- قابل قیاس می باشند.
In this descriptive and analytical article, the Quranic wisdom is
compared with “typicalrationality”,”normativerationality”,”holistic
rationality” and “instrumental rationality”.to compare by the "content
analysis" are answered to basic questions: What are the types of
Quranic wisdom? Who does Quranic wisdom include? And under
what categories is this wisdom? Who does have quranic wisdom? In
which semantic web is this term? Answering these questions will
make us able to answer a more fundamental question: what relation is
there between the Qur'anic wisdom & rationality?,The word "reason"
can mean Mischievous and clever, but the Qur'anic wisdom only
confirm "theoretical" and "practicable" wisdomand in thisarticle has
the unique definition: "thorough Perception with Fitrat health that
prepare ability to distinguish between right and wrong, good and evil,
evil and the worst evil as well as to guide one without the help of
others from obvious phenomenon to what is unseen, & also to forbid
the evil".any form of rationality,have not relation with the top Quranic
wisdom-lob-,but some types of rationality are comparable with lower
limit of Quranic wisdom:"foolishness" and "ignorance".
خلاصه ماشینی:
"واژه«عقل» میتواند به معنای نکراء (شیطنت و زرنگی) نیز بیاید؛ اما عقل قرآنی صرفا عقل «نظری» و«عملی» را تایید میکند و در این مقاله تعریفی منحصر به فرد دارد: «علم توأم با سلامت فطرت که توانایی تمیز حق و باطل، خیر و شر و خیرالشرین را داشته، فرد را بدون کمک دیگران از پدیدهای آشکار بر آنچه نهان است هدایت و از بدی منع نماید»؛ هیچ یک از انواع عقلانیت، با حد بالای عقل قرآنی- «لب» - نسبتی ندارند؛ اما برخی از انواع عقلانیت با حد پایین عقل قرآنی- «سفاهت» و «جهل»- قابل قیاس میباشند.
در جمعبندی بررسی لغوی و اصطلاحی و با استفاده از روایت کلیدی «لیس العاقل من یعرف الخیر من الشر ولکن العاقل من یعرف خیر الشرین (عاقل آن نیست که تنها میان خوب و بد تمیز دهد، بلکه عاقل آن است که از میان بدها بهتر را بشناسد)؛ میتوان به این تعریف از عقل قرآنی دست یافت: «علم توأم با سلامت فطرت که توانایی تمیز حق و باطل، خیر و شر و خیرالشرین را داشته، فرد را بدون کمک دیگران از پدیدهای آشکار بر آنچه نهان است هدایت کرده و از بدی منع نماید.
(ملک/ 10؛ فرقان/ 44) نکته دیگری که از تحلیل محتوای قرآن کریم به دست میآید، این است که وجود عقل مطبوع (فطرت) در تمامی مردم محرز بوده، وگرنه خداوند همگان را به تعقل فرا نمیخواند؛ اما وجود عقل مسموع (نظری و عملی) در بین مردم طیفی را تشکیل میدهد، از کسانی که در طریق زندگی در حد چهارپایان بلکه گمراهتر هستند: (أم تحسب أن أکثرهم یسمعون أو یعقلون إن هم إلا کالأنعام بل هم أضل سبیلا) (الفرقان/ 44) تا کسانی که هیچ تعقل ندارند."