چکیده:
توسعه فرهنگی به عنوان یکی از مهمترین ابعاد توسعه جوامع انسانی، در کانون مطالعات مربوط به توسعه قرار دارد. قرآن کریم، تصویری از جامعه مطلوب خویش ارائه می دهد که با وجود برخی اشتراکات کلی، ارکان، اجزاء و عناصری متفاوت با جامعه آرمانی در اندیشه مادی دارد. بر این اساس، از آنجا که نظام ارزشی و هنجاری از ارکان اصلی یک جامعه به شمار می رود، قرآن کریم اهتمام ویژهای به شاخص گذاری اصولی و منطقی در این حوزه داشته است. فرضیه مقاله حاضر آن است که در نظام اندیشه قرآنی، توحیدگرایی و عدالت باوری از شاخصه های بنیادین توسعه فرهنگی جامعه اسلامی در ساحت نظام ارزشی و هنجاری بوده و کارکرد بسیاری در جهت تحقق توسعه فرهنگی دارد. از این رو، این مقاله درصدد است با تبیین دقیق این کارکردها، زمینه طرح الگویی از جامعه توسعه یافته مدنظر قرآن کریم را مهیا کرده و نقشه راه جامعه اسلامی را به خوبی تبیین کند.
خلاصه ماشینی:
از سوی دیگر، شکست نظری و عملی نظریات توسعه غربی (بئک، ۱۳۷۹، ص۷۸) و ناکامی اکثر کشورهای کمتر توسعهیافته در دستیابی به توسعه و نیز میوههای تلخ توسعه غربی، موجب رواج مفهوم «توسعه حکیمانه» در ادبیات توسعه شد، به طوری که به تعبیر لوئیس بئک، اگر در ابتدای دهه شصت میلادی، بیشتر بعد اقتصادی توسعه مورد توجه بود، امروزه، به ویژه بعد از انقلاب اسلامی ایران (همان، ص۷۲)، ابطال نظریه افیون بودن دین برای تودهها و چالش جدی دین با سکولاریسم، ابعاد دیگر توسعه نیز مورد اقبال قرار گرفته است و بر چهار عنصر رشد اقتصادی، عدالت در توزیع، مشارکت سیاسی و ارزشهای متعالی به عنوان عناصر اصلی توسعه تأکید میشود.
» (تیچیک، ۱۳۷۴، ص۴۸) با توجه به آنچه گفته شد و از آنجا که توسعه همه جانبه میبایست در راستای رشد معنوی، الهی و تقرب جامعه به سوی حق تعالی انجام گرفته و همانند جوامع غربی، خالی از اخلاق، تربیت، معنویت و حیات طیبه نباشد، بنیانگذار انقلاب اسلامی، امام خمینی= معتقد بودند: «راه اصلاح یک مملکت، فرهنگ آن مملکت است، اصلاح باید از فرهنگ شروع شود» (امام خمینی، ۱۳۷۸، ج۱، ص۳۹۰) از این رو است که لزوم توجه بیش از پیش به ارائه الگوی توسعه فرهنگی بر اساس منابع اصیل دینی دو چندان میگردد.
در واقع، نظام ارزشی و هنجاری یکی از سه ضلع مثلث توسعه فرهنگی در جامعه اسلامی است که قرآن کریم برای تحقق آن، شاخصگذاریهایی را با هدف هدایت صحیح جامعه در این بعد انجام داده است.