چکیده:
خداباوری گشوده بهعنوان رویکرد جدیدی در عرصۀ الهیات و فلسفة دین، نظریات و دیدگاههایی را مطرح کرده است که هم به لحاظ فلسفی و هم به لحاظ الهیاتی (کلامی) توجه بسیاری از اندیشمندان معاصر را به خود جلب کرده است. مدعای اصلی و اساسی حامیان این رویکرد این است که بسیاری از آموزههای رایج دربارۀ ذات و صفات خدا (و بهطور خاص صفاتی مانند علم پیشین خدا، تغییرناپذیری، انفعالناپذیری و بیزمانبودن خدا)، برگرفته از فلسفههای یونانی، بهویژه سنت نوافلاطونی هستند و تحت تأثیر آنها قرار دارند و به همین دلیل، از مسیر اصلی خودشان که همان مسیر کتاب مقدس است، فاصله گرفتهاند. بنابراین، برای زدودن انگارههای نادرست فلسفی از صفات حقیقی خدا در کتاب مقدس، بایستی بار دیگر آنها را بازبینی و اصلاح کنیم. از آنجا که بنیانگذاران و مدافعان این مکتب مدعی هستند که نظریاتشان در سنت خداباوری و خداباوری سنتی ریشه دارد، با نگاهی تاریخی به این جنبش الهیاتی و بررسی مسیر پیدایش آن، صحتوسقم ادعای آنها را ارزیابی میکنیم. برخی از الهیدانان و فلاسفۀ دین معاصر، خداباوری گشوده را از انواع خداباوری سنتی قلمداد میکنند، برخی دیگر آن را انحرافی در سنت خداباوری و برخی نیز آن را نوعی مکتب ارتدادی و بدعتآمیز میدانند که در سنت راستکیشی جایگاهی ندارد. بههرحال، هرچند زمان زیادی از آغاز این جنبش نمیگذرد توانسته است نظرها را، چه موافق چه مخالف، به خود جلب کند؛ تعداد بسیار زیاد مکتوباتی که در تأیید یا ردّ این مکتب نگاشته شده است، شاهد این مدعاست. بنابراین، جا دارد ما نیز با استفاده از منابع بسیار غنی خود در سنت فلسفیـکلامی اسلام و با شناخت کاملی از این دیدگاه، وارد عرصۀ بحثهای جدید در حوزۀ الهیات و فلسفة دین شویم.
خلاصه ماشینی:
مدعاي اصلي و اساسي حاميان اين رويکرد اين است که بسياري از آموزه هاي رايج دربارة ذات و صفات خـدا (و بـه طـور خـاص صـفاتي ماننـد علـم پيشـين خـدا، تغييرناپذيري ، انفعال ناپذيري و بي زمان بودن خدا)، برگرفتـه از فلسـفه هـاي يونـاني ، به ويژه سنت نوافلاطوني هستند و تحت تأثير آن ها قرار دارند و بـه همـين دليـل ، از مسير اصلي خودشان که همان مسير کتاب مقدس است ، فاصله گرفته اند.
مهم ترين علـت شـکل گيـري ديـدگاه خـداباوري گشـوده (Open Theism)، بـه عقيـدة مدافعان آن ، اين بوده است که بسياري از آموزه هـاي خـداباوري سـنتي ، در فلسـفۀ يونـان ، به ويژه فلسفۀ نوافلاطوني ، ريشه دارند؛٢ بنابراين ، اين آموزه ها را بايـد در بـر اسـاس تعـاليم کتاب هاي مقدس بازنگري و اصلاح کرد (٦٠ :١٩٩٤ ,Pinnock).
برخـي بـه جـاي اصـطلاح «خـداباوري گشـوده » از عبـارت «الهيـات گشـوده » (Open Theology) استفاده مي کنند براي مثال ، توماس جـي اورد (Thomas Jay Oord) کـه يکـي از حاميان معروف خداباوري گشوده است و کتاب ها و مقالات متعددي در دفاع از اين ديدگاه منتشر کرده است ، همين عبارت را به کار برده است ٧.
موافقان و مخالفان ، نام هاي ديگري نيز براي ديـدگاه خـداباوري گشـوده ، بـه کـار بـرده برده اند٨ که از آن جمله مي توان به اين موارد اشاره کرد: خداباوري مبتنـي بـر اختيـار Free (١ :٢٠٠١ ,Frame)Will Theism ، خـداباوري مبتنـي بـر ارتبـاط منـدي Relational Theism (١٢ ,١٩٩٨ Sanders)، الهيات مبتني بـر گشـودگي (٩ ,٢٠٠٠ Pinnock)Openness Theology ، نوخداباوري (خداباوري نـوين )(١ ,١٩٩٨ Geisler)Neotheism ، آرمينيـوس وسـلي گرايـي نـوين (٣ ,٢٠٠٣ Pinnock)Neo Wesleyan /Arminianism ، خـداباوري آزاد Free Theism (٢٣٨ :٢٠٠٥ ,Pinnock)، شـخص وارانگـاري انجيلـي ,Pinnock)Evangelical Personalism .