چکیده:
آنچه که به عنوان اندیشه های کلامی شیعه شناخته می شود، پیشینه و تطوراتی دارد که بدون شناخت آن، تصویر جامعی از فکر امامیه و کلام شیعه ترسیم نمی شود. مفهوم اختیار نیز در طول تاریخ کلام امامیه، دستخوش تطوراتی گشته و متکلمان امامی قرائت های متفاوتی از آن به دست داده اند. این مقاله به بررسی و مقایسه دیدگاه علامه مجلسی و فیض کاشانی در مدرسه اصفهان در این باره پرداخته است. در مدرسه کلامی اصفهان فیض کاشانی مفهوم اختیار را بر طبق مبانی فلاسفه و عرفا تفسیر کرد و در مقابل علامه مجلسی آن را به مدخلیت توفیقات و خذلان های الهی در افعال انسان تعریف نمود.
خلاصه ماشینی:
"تقریب فلسفی امر بین الامرین در کلام فیض کاشانی به گفته مرحوم فیض از سویی هر آنچه که در این عالم موجود میشود با همان هیئت و زمانش قبل از وجود آن در عالمی فوق آن مقدر گشته است، و از سوی دیگر خدای متعال بر همه ممکنات قادر است و شیئی از مصلحت، علم، قدرت و ایجاد او _با واسطه یا بدون واسطه_ خارج نیست و الا با مبدا کل بودن وی منافات خواهد داشت.
تقریب عرفانی امر بین الامرین در کلام فیض کاشانی وی در برخی از کتابهایش تقریبی عرفانی و مختص اهل کشف و شهود نیز ارائه داده و آن را نزدیک تر به قول حق انگاشته است که بر طبق آن همان گونه که حقیقت واحده الهی، در عین بساطت و احدیت، جامع همه حقائق با درجات و مراتب مختلف آن است و موجودات با همه کثراتشان جهت وحدتی دارند، تمامی افعال جهت وحدتی دارند که به حق منسوب است و هر گونه فعلی که در عالم وجود انجام میپذیرد فعل خدای متعال محسوب میشود.
در تقریب دیگری که وی از این مساله به دست داده است و آن را به عنوان دیدگاه برگزیده بیان کرده است، اختیار و امر بین الامرین به نقش داشتن هدایات و توفیقات خدای متعال در افعال انسان به گونهای که به حد الجاء و اضطرار نرسد، و مدخلیت داشتن خذلان خدای متعال در انجام معصیت و ترک طاعت تا حدی که منجر به این نشود که او قادر بر فعل یا ترک نباشد، تفسیر شده است و از این رو مفهوم جدیدی از این آموزه به دست داده است."