چکیده:
شش تن از پیشوایان معصوم (ع) در چهارده حدیث مُسند و مرفوع، درباره خلقت الهی از تعبیر «لا من شیء» بهره بردهاند. بر پایه مجموعه قرائن متعدد، صدور این تعبیر از حضرت فاطمه زهرا (س) در خطبه فدکیه و نیز امیرمؤمنان علی (ع) محرَز است. بر این اساس، معنای لفظی و مفهوم منطقی این تعبیر مورد توجه محدّثان، متکلّمان و فیلسوفان مسلمان قرار گرفته است و از آن در بیان کیفیت خلقت الهی بهره بردهاند. بنا بر تحلیل سخنان عالمان مسلمان، تعبیر «لا من شیء»، خلقت ابداعی و بدون ماده و صورت پیشین را بر پایه قدرت، مشیّت و حکمت خداوند تصویر میکند و نشان دهندة والایی آفریدگار و ناهمانندی او با آفریدگان است. گزاره حاصل از تعبیر "لا من شیء"، موجبه محصلهای است که متعلق محمول آن در قوه قضیه سالبه است. «آفرینش نه از چیزی» به معنای هستی دادن به نیستی است که تنها خداوند بر اینگونه آفرینش تواناست. این آموزه، انحصار پندارین در دو فرض «قدیم بودن ماده» و «خلقت از عدم» را میشکند و پاسخگوی شبهات وارد بر اندیشه خلقت الهی خواهد بود. وجه نوآوری این مقاله، بررسی مفهومی و منطقی این تعبیر و نقض بسیاری از شبهات مطرح در خصوص کیفیت خلقت الهی است.
Islamic leaders about God's creation use of interpretation "not from thing" (men la shaya). This interpretation perch against two thoughts: Creation from nothingness and Eternity of matter. In the logical analysis, the interpretation "not from thing" is affirmative statements that attached of its Predicate is negative statements. In other words, the interpretation "not from thing" is contradictory of Creation from nothingness and Eternity of matte. And with Cancellation of two theories, is proved. The interpretation "not from thing" take into consideration by Islamic theologians and philosophers. They based on this interpretation, disproof a dualistic beliefs and polytheism. And they describe a God's creation from a rational point. Islamic philosophers based on this interpretation, Compliments an "Innovative actions" and described its properties. Mulla Sadra by reason of interpretation "not from thing", opine about first creature and Considers it the sacred ink that depend to nothing except the Creator.
خلاصه ماشینی:
بنا بر تحلیل سخنان عالمان مسلمان، تعبیر «لا من شیء»، خلقت ابداعی و بدون ماده و صورت پیشین را بر پایه قدرت، مشیت و حکمت خداوند تصویر میکند و نشان دهندة والایی آفریدگار و ناهمانندی او با آفریدگان است.
پیشینه تحقیق از آنجا که تعبیر «لا من شیء» با نظریه «خلقت از عدم» در ارتباط است، آثاری که درباره این نظریه نوشته شدهاند، جزء پیشینه پژوهشی موضوع مقاله به شمار میآیند، همانند مقاله «نظریه خلق از عدم در حکمت متعالیه» اثر علیاکبر افراسیابپور در مجله شماره72 خردنامه صدرا، پایاننامه ارشد «خلقت از عدم در کلام اسلامی» اثر زهرا عباسی با راهنمایی دکتر مهدی زمانی در دانشگاه پیام نور، پایاننامه ارشد «بررسی نظریه فیض فارابی» اثر سید مسیح شاهچراغ باراهنمایی دکتر رضا برنجکار در دانشگاه قرآن و حدیث، و مقاله «برهان حدوث در مغرب زمین» اثر سیدمرتضی حسینی در فصلنامه مطالعات اسلامی، به ویژه نظریه خلقت از عدم را بر اساس اندیشه متکلمان مسیحی بررسی نموده است.
آیا آن کس که آفرینش را نه از چیزی آغاز کرده، ناتوان است از آنکه پس از پوسیدن آفریده آن را بازگرداند؟ شیخ صدوق در جایی دیگر از امام صادق (ع) نقل میکند که فرمود: «لایکون الشیء لا من شیء الا الله و لاینقل الشیء من جوهریته الی جوهر آخر الا الله و لاینقل الشیء من الوجود الی العدم الا الله» (ابن بابویه، 1387، ج68).
3. تحلیل عقلی احادیث توضیح و تفسیر احادیث «لا من شیء» و بیان مباحث کلامی و نتایج فلسفی مترتب بر آن تنها آن زمان ممکن خواهد بود که مفاد این احادیث به منزله یک قضیه منطقی مورد بررسی قرار گیرد و با قضایای همانند و رقیب درباره خلقت الهی مقایسه شود.