چکیده:
در هر نوشتهای آثار ذوق و اندیشه دیگران را میتوان دید. مولانا هم از طریق مصاحبت با بزرگانی همانند بهاء ولد، محقّق ترمذی و شمس تبریزی و هم با مطالعة منابع عمدة فرهنگ اسلامی و آثار و اشعار نویسندگان و شاعران فارسیزبان و تازیگوی از آنان تاثیر پذیرفته است. یکی از راههای آشنایی با منابع فکری و ذوقی مولوی، جست و جوی مآخذ اقوال و افکار اوست. پیداکردن مآخذ استشهادات شعری آثار منثور، کمک میکند تا تنوّع حوزة مطالعاتی او را بشناسیم. مکتوبات مولوی را در ترکیه فریدون نافذ و در ایران توفیق سبحانی تصحیح و چاپ کردهاند. گولپینارلی نیز آن را با مقدمه و تعلیقات مفیدی به ترکی ترجمه کرده است. هر سه استاد در حواشی تصحیح و ترجمة خود، سعی کردهاند گویندگان اشعار را معرّفی کنند. توفیق سبحانی که تعلیقات آن دو را در دست داشته، یافتههای خود را نیز بر آنها افزوده و در مجموع، ماخذ 75 مورد از 153 استشهاد شعری را معرفی کرده است. حدّاد عادل نیز در «احوال دل گداخته»، ماخذ تعداد دیگری از اشعار را روشن کرده است. در این مقاله، ضمن بحثی کلّی دربارة استشهادات شعری مکتوبات و چند و چون آن، ماخذ تعداد دیگری از اشعار برای اولین بار معرّفی میشود.
خلاصه ماشینی:
توفیق سبحانی کـه آخـرین و دقیـق تـرین تصحیح مکتوبات را منتشر کرده ، ضمن بهره منـدی از حاصـل تحقیقـات مصـحح قبلـی و 104 مترجم متن ترکی ، خود نیز برای یافتن گویندگان و مآخـذ ابیـات از هـیچ کوششـی دریـغ نکرده ، و برای اطمینان دادن به خواننده در پیشگفتار گفته است : «گویندگان اشعار عربی و فارسی مورد استشهاد در نامه هـا بسـی کامـل تـر از آنچـه در تعلیقات [چاپ های ] ترکیه آمده ، معین شده اند.
١. ٢ در ضمن نامۀ نوزدهم (صفحۀ ٨٥)، بیت حدیقه به صورت زیر نقل شده است : چون زبان حسد شود نخاس یوسفی یابی از کژی کربـاس (سنایی ١٣٨٣: ٧١٢ ، سطر ١٣) مصحح محترم در توضیحات پایانی ، ضبط صحیح بیت را چنین آورده است : چون زبان حسد بود نخـاس یوسفی یابی از دو گز کرباس (سبحانی ، ١٣٧١ : ٣١٣) با کمی دقت می توان دریافت که متن مکتوبات «گزی » بـوده اسـت نـه «کـژی »؛ یعنـی مولوی به جای «دو گز»، قرائت دیگری از بیت را کـه «گـزی » (= «یـک گـز») بـوده ، نقـل کرده است .
3 من یک جانم کـه صـد هـزار اسـت تـنم چه جان و چه تن که هر دو هم خویشتنم (مولوی ١٣٧١: نامۀ ٨٤، ص ١٦٧) ـ توفیق سبحانی (مکتوبات ٣٣١): بیت اول رباعی مولاناست و بیت دوم چنین است : 120 خود را به تکلف دگـری سـاخته ام تا خوش باشد آن دگری را که منم (مولوی ١٣٦٣: ج ٨، ص ٢٠٩، رباعی ١٢٣٨) ـ دو رباعی ١٢٣٧ و ١٢٣٩ نیز در مصراع نخست با این رباعی مشترک اند.