چکیده:
دیدگاه اخلاقی آقای مطهری حاصل تفسیر خاصی است که ایشان از متون دینی مرتبط با اخلاق دارد و نظریه بزرگواری روح را میتوان مفهوم محوری این دیدگاه دانست. بر اساس این تفسیر توصیههای اخلاقی در آیات و احادیث نه با محوریت وعده بهشت یا وعید دوزخ، بلکه بیش از هرچیز حول محور کرامت و عزت نفس شکل گرفته است. ایشان میان بزرگی و بزرگواری روح تمایز قائل میشود و دستیابی به هر یک را در گرو داشتن همت بلند، تلاش بسیار و تحمل سختیها میداند. روحهایی که در مسیرهای مختلف از قبیل علمخواهی، ثروتاندوزی و جاهطلبی، همت بلندی دارند و هرگز از کوشش باز نمیایستند، روحهای بزرگاند و روحهایی که این همت بلند را در مسیر فضائل اخلاقی دارند و روح خود را چنان بزرگ میدارند که از ایشان، جز کار نیک صادر نمیشود و بدیها را موجب دنائت و پستی میدانند، روحهای بزرگوارند. از نظر ایشان همه فضائل اخلاقی مطرح در آیات واحادیث را میتوان به بزرگواری روح تحویل کرد و همه رذائل مطرح شده را میتوان به پستی و دنائت روح برگرداند. هدف دراین مقاله تامل در فهم و تفسیر دینی آقای مطهری از اخلاق و تلاش در جهت ارائه تصویری نظاممند از آن است.
Motahhari's religious view is originated from his special interpretation of religious texts related to ethics and the theory of dignity of soul can be regarded as the central concept of this view. According to this interpretation the axis of ethical advises in Quran verses and hadiths is the dignity of soul more than promising paradise or hill. He distinguishes the greatness of soul from its dignity. He says that to achieve each one of them it is necessary to try hard and to suffer intensities. The great souls are those who have lofty aim and continued effort in the way of getting knowledge or welfare or ambition. And the dignified souls are those who have the lofty aim in the realm of virtues and who dignify their souls to the extent that only the good acts are done by them and the bad acts are regarded as something produced by the lowness of soul. In his view, all virtues mentioned in Quran verses and hadiths can be reduced to the dignity of soul and all evils mentioned there can be reduced to the lowness of soul. This article is a meditation in Motahhari's understanding of ethics and it tries to present a systematic picture of it.
خلاصه ماشینی:
ازنظر ایشان در بازخوانی آیات اخلاقی قرآن و احادیث اخلاقی پیامبر گرامی اسلام و ائمۀ اطهار (ع) درمییابیم که محور توصیههای اخلاقی نه رسیدن به پاداش الهی یا دوریجستن از عقاب الهی در روز رستاخیز، بلکه تأکید بر این معناست که انسان مسلمان باید در خود احساس عزت و کرامت کند تا بهسمت خوبیها گرایش پیدا کند و از بدیها گریزان باشد.
آقای مطهری درمورد نفس اول یعنی نفس اماره به این شعر سعدی اشاره میکند: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} او همچنین از امام علی (ع) نقل میکند که فرمودهاند: «المؤمن لایمسی و لایصبح الا و نفسه ظنون عنده» (نهج البلاغه 1370: 182، خطبۀ 176) و دربارۀ نفسی که باید او را تجلیل کرد، به شواهدی از قرآن و سخنان پیامبر دربارۀ کرامت و عزتنفس اشاره میکنند که بهاختصار نقل میکنیم.
پس زبان حال یک مسلمان باید این باشد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} ابن ابیالحدید در شرح نهج البلاغه از ابراهیم ادهم نقل میکند که گفته بود سه بار احساس خرسندی کردم: یکی وقتیکه با بیماری در مسجد خوابیده بودم و خادم مسجد مرا به خواری از مسجد بیرون انداخت؛ بار دوم زمانیکه در زمستان پوستینی به تن داشتم و نمیدانستم شپش آن بیشتر است یا پشمش؛ بار سوم زمانیکه در کشتی بودم و شخصی خاطراتی را از زمان جنگ نقل میکرد و، برای شادی مخاطبان، گرفتن و کشیدن یک اسیر را با گرفتن و کشیدن ریش من به مردم نشان داد (مطهری 1369 الف: 205- 206).