چکیده:
محمد کاظم خراسانی، معروف به آخوند، زاده ی طوس در سال ۱۲۵۵ ه .ق است. آخوند خدمات بسیاری برای جامعه ی فرهنگ و تمدن شیعه انجام داد. عظمت حوزه ی درس آخوند نه تنها در عالم تشیع بلکه در سرتاسر عالم اسلام گسترش یافته بود زیرا تعداد شاگردان بسیاری را تربیت کرد. گفته شده در عالم اسلام بعد از امام صادق (ع) مدرسی مانند آخوند پا به عرصه ی وجود ننهاده است. اندیشه تمدن ساز آخوند شامل نظام سازی سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و تولید علوم شیعی بود. وی اصول کشور داری را بر شش محور قرار داده شامل حکومت داری بر مبنای ارزش ها ی اسلامی، گزینش کارگزاران و مشاوران سالم و کارآمد، برنامه ریزی برای توسعه و ترقی کشور، حفظ اقتصاد سیاسی و اقتصاد کشور، گسترش عدالت اجتماعی و رافت و مردم داری می باشد.، دیدگاه آخوند خراسانی در مقام مجتهدی عقل گرا با دیدگاه وی درباره ی ولایت فقیه در ارتباط است و ارتباط منطقی این دو با هم، اندیشه ی سیاسی او را از انسجام برخوردار می سازد. استدلال فقهی وی در بحث مشروطیت، در زمینه ی مشروعیت حکومت مشروطه فهم پذیر است. آخوند برای رفع ظلم از مظلوم، خصوصا ملت ایران به مشروطیت روی آورد.
خلاصه ماشینی:
دیدگاه ژرف بین و آینده نگر مرحوم آخوند خراسانی و همفکران روحانی او این نکته را دیده بود و دریافته بودند که انقلابی مردمی برای استقرار عدالت ، رفاه حال عمومی و اصلاح اوضاع نابسامان ایران برضد حکومت استبدادی قریب الوقوع است .
٥- حکم به فساد سیاسی سید حسن تقی زاده و لزوم اخراج او از مجلس و تبعید وی به خارج کشور در ١٢ ربیع الثانی،١٣٢٨ هجری (ایرج افشار، ١٣٥٩: ٢٠٧) ٦- معرفی بیست فقیه به مجلس برای تحقق اصل دوم متم قانون اساسی در سوم جمادی الاول ١٣٢٨ هجری (عبدالحسین حائری،١٣٧٤: ١٣) ٧- تلگراف به مجلس در نقد اهداف و برنامه های ضد دینی و ملی فرصت طلبان و غرب گرایان در جمادی الثانی ١٣٢٨ هجری (روزنامه مجلس ، سال سوم ، شماره ١٤٠) ١- حیات اجتماعی آخوند آنچه از نوشته های تاریخی در رابطه با کودکی آخوند به دست ما رسیده این است که در آغاز هیچ گونه حرکت فوق العاده و نشانه نبوغی از خودشان نشان نمی داده و موجبات اندوه و دل سردی پدرو مادرش را فراهم می کرده است .
(دریا بیگی، ١٣٨٦) متن اندرزنامه مرحوم آخوند در پی سیاست های خویش برای خود کفایی ملی در امور اقتصادی و حمایت از تولیدات داخلی بسیار تلاش کرد.
آخوند خراسانی که مقام استادی بر چند نسل علمی از روحانیت شیعه در حوزه نجف را دارا توانست شاگردانی تربیت کند که علاوه بر عصر خویش درعهد مشروطه و در دوران های بعد تأثیر بسزایی بگذارند.