چکیده:
شناخت روشهای کشاورزی سازگار با خشکسالی در ایران مهم است. کشاورزان نیز از راهکارهای مختلفی برای مقابله با پدیده خشکسالی استفاده میکنند. پژوهش حاضر، به روش پیمایش و با هدف شناسایی این راهکارها و ارتباط آن با ویژگیهای فردی و شغلی کشاورزان انجام پذیرفت. جمعیّت مورد مطالعه شامل کشاورزان شهرستان شیروان در استان خراسان شمالی بودند که با روش نمونهگیری خوشهای تصادفی، تعداد 350 نفر از آنان مورد بررسی قرار گرفتند. اطّلاعات با پرسشنامة محقّق ساخته جمعآوری شد که روایی محتوایی آن از سوی متخصّصان و پایایی آن با روش کودر-ریچاردسون برابر 72/0 مورد تأیید قرار گرفت. نتایج تحلیل توصیفی نشان داد اولویّت اوّل راهکارهای مقابله با خشکسالی مربوط به «راهکارهای اصلاح زمین» و اولویّت آخر، مربوط به «راهکارهای ذخیرهای» است؛ همچنین، «استفاده از لوله برای انتقال آب کشاورزی» و «همکاری در ایجاد و توسعة شبکه های آبیاری و آبرسانی محلّی» و «ذخیرة باران با ایجاد سطوح آبگیر باران»، جزو سه توصیة مهم برای مقابله با خشکسالی بوده است. در میان راهکارهای نهگانة مورد بررسی، استفاده از لوله برای انتقال آب کشاورزی، همکاری در ایجاد و توسعة شبکه های آبیاری و آبرسانی محلّی، پوششدادن سطح مخازن آب برای کاهش تبخیر، کمکردن روش آبیاری غرقابی، مسطّحکردن زمینهای کشاورزی، استفاده از تجارب و اطّلاعات افراد محلیبرای مقابله با خشکسالی، حذف گیاهان در طول مسیر کانال آبیاری، ایجاد شغل و منبع کسب درآمد دیگر برای کاهش فشار خشکسالی و رعایت قوانین محلّی در بهرهبرداری از منابع آب، جزو اولویّتهای اوّل بودهاند. نتایج آزمون همبستگی نشان داد سن و سابقة کار کشاورزان با استفادة آنان از راهکارهای مقابله با خشکسالی ارتباط معنیداری ندارد، امّا افزایش میزان ملاقات با مروّج و همچنین سطح تحصیلات، باافزایش استفادة کشاورزان از راهکارهای مقابله با خشکسالی همراه است.
خلاصه ماشینی:
تحقیق حاضر با هدف شناسایی مهمترین راهکارهای مورد استفاده توسط کشاورزان در مقابله با پدیدة خشکسالی و ارتباط آن با ویژگیهای فردی (سن، تحصیلات و محل سکونت) و شغلی (میزان زمین، سابقة کار، داشتن شغل دوم و تماس با مروج) کشاورزان انجام شده است.
این موضوع، در پژوهش حاضر با بررسی ویژگیهای فردی و شغلی کشاورزان و تحلیل ارتباط آن با روشهای مورد استفادة کشاورزان در مقابله با پدیدة خشکسالی مورد توجه قرار گرفت؛ برای مثال، نتایج نشان داد کشاورزانی که دارای شغل دوم هستند، از راهکارهای زراعی و حمایتی بیشتری استفاده کردهاند.
این در حالی است که کارشناسان کشاورزی، تأکید زیادی بر استفاده از روشهای آباندوز و حفاظتی در مواجهه با خشکسالی دارند؛ بنابراین، لازم است ضمن بررسیهای بیشتر دربارة علتهای این پدیده، شرایط بهکارگیری این قبیل روشها در بین کشاورزان فراهم شود؛ بدین منظور، برقراری ارتباط مستمر بین مروجان و کشاورزان، بسیار مهم است، زیرا نتایج پژوهش حاضر نشان داد، با افزایش میزان ملاقات کشاورزان با مروج، بر میزان استفادة آنان از راهکارهای مقابله با خشکسالی افزوده میشود.
این یافته که تأکیدی دوباره بر اهمیت نظام ترویج کشاورزی در مقابله با خشکسالی است، یادآور اهمیت افزایش نسبت مروج به کشاورز و وجود تعداد کافی از مروجان بهمنظور افزایش میزان دسترسی کشاورزان به آنان است؛ از طرف دیگر، این پژوهش نشان داد که با افزایش سطح تحصیلات کشاورزان، استفادة آنان از راهکارهای مقابله با خشکسالی بیشتر شده است؛ بنابراین، تشویق کشاورزان به ادامة تحصیل و ورود افراد تحصیلکرده به حرفة کشاورزی میتواند شرایط بهتری برای سازگاری کشاورزی با خشکسالی فراهم آورد.