چکیده:
آنها که فیالجمله حجیت و کارآمدی روایات را در تفسیر باور دارند، برای دستیافتن به احادیث معتبر تفسیری دیدگاههای گوناگونی دارند که به مبانی آنها برمیگردد. آیتالله معرف، قرآنپژوه برجسته این عرصه، در عناوین مختلف این باب دیدگاههایی ویژه دارد. افزون بر اصل کارآمدی احادیث معصومان : در تفسیر و دلایل آن، اینکه در چه نوع موضوعاتی تفسیر با حدیث اعتبار دارد، یا سنخ آگاهی حاصل از تفسیر مأثور چیست، چه حدیثی، حدیث تفسیری محسوب است، احادیث چه بخشی از آیات را تفسیر کردهاند، حاملان روایات تفسیری چه کسانی هستند و از همه مهمتر اینکه راه نقد و پالایش حدیث تفسیری چیست، وجوه متعددی است که در این حوزه از آثار آن بزرگوار قابل برداشت است. نوشتار حاضر با جستوجو در آثار مکتوب و استقصای آثار شفاهی ایشان در حوزه علوم قرآن و تفسیر، به تبیین، تحلیل، مبنایابی و بررسی آنها میپردازد و اهم نتایجی که آشکار میکند، عبارت است از اینکه آن مرحوم، برای حدیث تفسیری کاشفیت ذاتی قایل است و کارآمدی آن را منحصر به اموری نمیداند که اثر فقهی داشته باشد، بلکه معتقد است تمام قرآن توسط معصومان : تفسیر شدهاست و تمام احادیث معصومان به نوعی تفسیر قرآن است، حاملان تفسیر مأثور اعم از معصومان هستند و نقل دانشمندان صحابه و بزرگان تابعین هم در این باب معتبر است، به دلیل آسیبهای خاص روایات تفسیری، نقد و تمحیص آنها اهمیت ویژه دارد، نقد سندی این احادیث اهمیت درجه دوم دارد و در درجه اول نقد متن سودمند است، معیار اعتباری که نقد متن عرضه میکند عرضه به حجت عقول و محکمات کتاب و سنت است که حدیثی را کارآمد میکند که ابهامزا و معرفتافزا باشد.
خلاصه ماشینی:
نوشتار حاضر با جستوجو در آثار مکتوب و استقصای آثار شفاهی ایشان در حوزه علوم قرآن و تفسیر، به تبیین، تحلیل، مبنایابی و بررسی آنها میپردازد و اهم نتایجی که آشکار میکند، عبارت است از اینکه آن مرحوم، برای حدیث تفسیری کاشفیت ذاتی قایل است و کارآمدی آن را منحصر به اموری نمیداند که اثر فقهی داشته باشد، بلکه معتقد است تمام قرآن توسط معصومان علیهمالسلام تفسیر شدهاست و تمام احادیث معصومان به نوعی تفسیر قرآن است، حاملان تفسیر مأثور اعم از معصومان هستند و نقل دانشمندان صحابه و بزرگان تابعین هم در این باب معتبر است، به دلیل آسیبهای خاص روایات تفسیری، نقد و تمحیص آنها اهمیت ویژه دارد، نقد سندی استادیار (دکترای علوم قرآن و حدیث) دانشگاه مفید akhavan_qom@yahoo.
2. دایره سنت تفسیری نسبت به دایره سنت تفسیری دو پرسش مطرح است: کدام بخش از آیات قرآن توسط روایات تفسیر شدهاست؟ کدام دسته از احادیث را میتوان تفسیری دانست؟ از نظر آیتالله معرفت، سنت پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله از چهره تمامی ابهام و اجمالهای قرآن پرده برداشته و آنها را تبیین کرده، تفصیل داده است؛ چرا که او از جانب خداوند وظیفه داشتهاست آیات را برای مخاطبان آن تببین کند و مواضع ابهام آن را تفهیم نماید و بیگمان حضرتش این رسالت الهی را به طور کامل ادا کردهاست.
نسبت به پرسش دوم باید گفت مرحوم معرفت تأکید میکند روایات تفسیری پیامبر منحصر به کلماتی نیست که تحت عنوان تفسیر قرآن گردآوری شده است؛ یعنی هر حدیثی ممکن است در تفسیر آیهای به کار آید، حتی اگر اشاره و ربط مستقیمی به آن آیه نداشته باشد.