چکیده:
من استعلایی یکی از عناصر اصلی و بلکه اصل عالی در نظام فلسفی کانت است. یکی از شیوههای وررود به مسئله من استعلایی و تحلیل و بررسی آن در فلسفهکانت، نگاه سلبی به آن میباشد، زیرا در برخی مواقع، نگاه یا رویکرد سلبی به مسائل میتواند راهگشای نگاه ایجابی باشد. در این نوشتار نخستین گام سلبی مربوط به مقایسه من استعلایی کانت با دیگر نظریهها در باب من از قبیل من متافیزیکی، من تجربی، من عرفانی، من فیزیولوژیک و من پراگماتیک است تا نشان داده شود که من استعلایی از نوع یا مشابه هیچ یک از موارد مذکور نیست.
در مرحلهی بعدی در دومین گام سلبی به برخی از مهمترین ویژگیهای سلبی من استعلایی پرداخته شده است، از قبیل اینکه من استعلایی: 1- سوژهای تجربی نیست. 2- از سنخ مفهوم نیست. 3- از سنخ تصور نیست. 4- از سنخ شهود نیست. 5- از سنخ مقوله نیست. 6- فاقد محتواست. 7- فاقد جنبه آنتولوژیک و هستیشناسانه است.
خلاصه ماشینی:
کانت نيز در ترسيم منظر متافيزيکي نسبت به نفس ميگويد که از منظر روان شناسي عقلاني، نفس جوهر است ، از لحاظ کيفيت بسيط است ، به لحاظ زمان هاي مختلفي که در آن موجود است ، از حيث عددي اين همان است ، يعني وحدت است نه کثرت و با متعلقات ممکن در مکان در نسبت است يا با آنها نسبتي دارد (B٤٠٢-A٣٤٤ :١٩٦٤ ,CPR).
در فلسفه کانت ، من برخلاف اشياي تجربي هرگز متعلق شهود حسي واقع نميگردد تا بتوان مقوله محض جوهر را بر آن اطلاق کرد، بلکه خود آن بنياديترين و اساسيترين پيش فرض و ضروريترين پيش شرط استفاده از مفهوم پيشيني جوهر است .
(کانت ١٣٦٧: ١٠٣) وي در نقد عقل محض جوهر را به شرح زير تبيين ميکند: اگر ما از مفهوم تجربي خود از هر چيزي، خواه جسماني، خواه غيرجسماني، همه ي خاصيت هايي را که تجربه به ما آموخته است کنار بگذاريم ، باز يک خاصيت وجود دارد که آن را نميتوانيم جدا کنيم ؛ وآن اين است که آن متعلق تجربه را به مثابه جوهر يا مرتبط با جوهر ميانديشيم .
ميتوان براي نفي جوهريت از من استعلايي کانت دلايلي را به شرح زير ارائه کرد: ١- به نظر کانت ، من استعلايي بر خلاف من تجربي هرگز متعلق شهود حسي واقع نميشود تا بتوان مقوله محض جوهر را بر آن اطلاق کرد و اين همان چيزي است که کانت بر آن تاکيد ميورزد، به اين معنا که جوهر چيزي است که در رابطه با شهود ميبايد آخرين موضوع هرگونه تعين هاي ديگر باشد (CPR, A٢٤٦) اين دليل را ميتوان به صورت زير بيان کرد: الف -شرط اطلاق جوهر، امکان شهود بيروني يا دروني است .