چکیده:
در این پژوهش، هدف نگارنده آن است که علل توسعهنیافتگی ایران را در دورهی قاجار مورد بررسی قرار دهد. این تحقیق به روش تاریخی انجام شده است. توسعهنیافتگی وضعیتی است که بهعلت ناهماهنگی بین عوامل اقتصادی و تکنولوژی کابردی امکان استفادهی همزمان از سرمایه و نیروی کار در جامعه میسر نیست. و کشور توسعهنیافته کشوری است که از نظر استانداردها و شاخصهای توسعه در سطح پایینی قرار دارد. بدین لحاظ کشور ما در دورهی قاجار ویژگیهای کشور توسعهنیافته را داشت. بررسی عوامل توسعهنیافتگی در قالب تلفیقی از سه نظریهی توسعهنیافتگی، یعنی استبداد شرقی، نظام جهانی و وابستگی انجام گرفته است. در تحقیق حاضر، نقش ساختارهای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در توسعهنیافتگی مورد بررسی قرار گرفته است و عوامل مؤثر بر توسعهنیافتگی ایران در دورهی قاجار عبارتند از: 1ـ کمبود بارندگی و دسترسی نداشتن به آب کافی؛ 2ـ تجارت نابرابر بین تجار داخلی و خارجی خصوصاً تجار روس و انگلیس با تجار ایرانی؛ 3ـ ناامنی و غارت دسترنج مردم؛ 4ـ وجود فرهنگ عشیرهای؛ 5ـ فروش حکومت ایالات، مناصب و زمینهای دولتی؛ 6ـ مشکلات زیرساختی در فرهنگ سنتی ایران؛ 7ـ اندیشههای تصوف؛ 8ـ وجود نداشتن و اجرا نشدن قانون؛ 9ـ روابط بینالمللی؛10ـ ساختار نظام سلطنت.
خلاصه ماشینی:
با توجه به آنچه گفته شد، در این تحقیق به دنبال پاسخ به این سؤال هستیم که : علل توسعه نیافتگی ایران در دوره قاجار چه بود؟ ساختارهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اجتماعی چه نقشی در توسعه نیافتگی ایران داشته است ؟ چارچوب نظری از اوایل دهه ی ١٩٧٠، سه نظریه ی عمده و جدید در حوزهی جامعه شناسی توسعه و توسعه نیافتگی ـ شامل دیدگاه وابستگی، نظریه نظام جهانی و تحلیل شیوههای تولید ـ مسلط شدهاند (فوران، ١٣٧١: ٣٤).
٩٩ ٣ـ غارت دسترنج مردم، چه تأثیری در توسعه نیافتگی داشت ؟ احمد اشرف معتقد است که مهمترین مانع رشد سرمایه داری ملی در این دوران ناایمنی شدید مردم به طور عموم و تجار و کسبه و پیشه وران به طور خاص بود، او مینویسد: موانع داخلی رشد سرمایه داری در دورهی قاجاریه بطور کلی از خصوصیات بنیانی نظام سیاسی و اقتصادی ایران نشأت میگرفت که در طی قرون متمادی با نوسانهایی همچنان پابرجا بود.
٩ـ روابط بین المللی در توسعه نیافتگی ایران در دورهی قاجار تا چه اندازه مؤثر بوده است ؟ ضعف سیاسی پادشاهان قاجار از یک سو و موقعیت ضعیف اقتصادی کشور، سبب شد کشور ایران، محلی برای رقابت استعماری دولت های روسیه از طرف شمال کشور و انگلیس از طرف مشرق ـ کمپانی هند شرقی ـ قرار گیرد.
احمد اشرف در کتاب موانع تاریخی رشد سرمایه داری ایران در دورهی قاجارها، وضعیت پیش آمده بر اثر رقابت روسیه و انگلیس را، وضعیت نیمه استعماری نامیده و توضیح میدهد: وضعیت نیمه استعماری هنگامی پدیدار میشد و استقرار مییافت که دو نیروی متخاصم استعماری در حوزههای نفوذ سیاسی و اقتصادی خویش در سرزمینی که دارای نهادهای حکومتی مناسبی برای ادارهی امور داخلی خود بود با یکدیگر برخورد میکردند و رو در روی یکدیگر قرار میگرفتند.