چکیده:
پژوهش حاضر به شیوi توصیفی-تحلیلی در چارچوب رویکرد بهینگی، فرایند تضعیف (واکه شدگی) را در گویش کردی ایلام بررسی کرده است. دادهها به صورت میدانی با ضبط گفتار روزمرّۀ گویشوران شهرستان ایلام گردآوری و براساس شمّ زبانی یکی از نویسندگان که خود از گویشوران کردی ایلام است، تجزیهوتحلیل شده است. بررسی دادهها نشان میدهد که فرایند واکهشدگی همخوانهای g]، d و b] با طی مراحل ناسودهشدگی، حذف واکۀ ریشه، حذف واکۀ پیشوند و درنهایت تبدیل همخوان به واکه صورت میگیرد؛ همچنین واکهشدگی تنها در محیطهای واژ-واجی روی میدهد و در محیطهای واجی باوجود فراهمبودن شرایط، تنها مرحلۀ نخست، یعنی ناسودهشدگی اعمال میشود؛ همچنین در نوشتار پیش رو نشان داده شده است که در تبیین فرایندهای دارای تناوبات واجی که طی چندین مرحله اعمال میشوند، انگارۀ بهینگی متوالی از بهینگی موازی کارآمدتر است، به این دلیل که انگارۀ بهینگی متوالی مراحل میانی و شیوة تحوّلات واژ-واجی کلمات را بهصورت مرحلهبهمرحله نشان میدهد.
The current study aims at investigating the manifestations of lenition in Ilami dialect of Kurdish based on optimality theory. The study was conducted in a descriptive-analytical method and the data were collected through a survey while recording the daily speech of speakers living in Ilam and were finally analyzed according to the linguistic intuition of one of the writers as a native speaker of the dialect studied. The analysis of the data shows that the vocalization of [b, d, g] is applied respectively through the processes of consonant approximation, deletion of stem vowel, deletion of prefix vowel, and finally conversion of the consonant into a vowel. Moreover, it has been revealed that vocalization is applied only in morphophonemic environments and in phonemic ones only the first process, namely consonant approximation, is applied. The findings also show that in explaining those processes having phonemic alternations and applied in several passes, serial model is of more efficacy than the parallel one since the former depicts the intermediate levels and the morphophonemic developments of the words in a step-to-step manner. <br /><strong> </strong>
خلاصه ماشینی:
تفاوت رفتاری فرایندهای واجی و واژ-واجی در چارچوب رویکرد بهینگی: بررسی فرایند تضعیف در گویش کردی ایلام کرم اله پالیزبان ١، آرزو نجفیان ٢، فاطمه کرمپور٣، محمدرضا احمدخانی ٢ ١- دانشجوی دکتری زبان شناسی همگانی، مرکز تحصیلات تکمیلی دانشگاه پیام نور تهران .
بنابر نظر ینسن ١ (٢٠٠٤: ٥٦) تضعیف کاهش درجۀ بست آوا است که شدیدترین نمود آن واکه شدگی ٢ همخوان است : (رجوع شود به تصویر صفحه) همان طور که داده های جدول بالا نشان میدهند، در گویش کردی ایلام سه همخوان به صورت زیر به واکه تبدیل میشوند: /g/ → [ɯ], /b/ → [u], /d/ → [ē] در نگاه نخست ممکن است چنین تصوّر شود که یک همخوان انسدادی واکدار به یک واکه تبدیل شده است ؛ حال آنکه ، چنین تبدیلی طی چندین فرایند متوالی و در چند مرحله اعمـال مـیشـود.
ازآنجاکه در گویش کردی ایلام ، محدودیت نشان داری SYNCVPREFIX بر محدودیت وفاداری -MAX V-A تسلّط دارد، در مرحلۀ چهارم نیز [bŷz] وارد بخش زاینده میشود و درنهایت گزینه هایی چـون صورت وفادار [bŷz] و صورت های متنوّع دیگر تولید میشود؛ همچنین ، به دلیل اینکه در این گویش هجای سه همخوانی که فاقد واکه باشد، مجاز نیست ؛ محدودیت مسلّط Nuc (پرینس و اسمولنسکی، ١٩٩٣) وارد عمل شده و همخوان /̂y/ را به واکۀ /̄e/ تبدیل میکند.
harmonic improvement (رجوع شود به تصویر صفحه) در تابلو (٢) و در مرحلۀ اول ، گزینۀ (a) که دست خوش فرایند سایشیشدگی شده است ؛ به مثابـۀ گزینۀ بهینه معرّفی میشود؛ البّته این گزینه محدودیت وفاداری [IDENT]sonor را نقض کرده است ؛ امّا گزینه های (b) و (c) باوجودیکه این محدودیت را رعایت نموده اند، به دلیل نقض محدودیت مسلّط LENITION کنار گذاشته میشوند.