چیستی اخلاق علم و فناوری مقاله

زمینه: وجود بحران‌ها و مشکلاتی همچون عدم رعایت استانداردها و اخلاق حرفه‌ای در حوزه مهندسی و فناوری، و وجود تقلب و سواستفاده در حوزه علم باعث اهمیت یافتن موضوع اخلاق در علم و فناوری شده است. اما واقعیت این است که فهم دقیقی از اخلاق علم و فناوری وجود ندارد و در بسیاری از موارد این حوزه با حوزه‌های دیگری چون اخلاق عمومی و حرفه‌ای اشتباه گرفته می‌شود. ازاین‌رو هدف این مقاله بررسی چیستی اخلاق علم و فناوری است. به این منظور ابتدا خود اخلاق تعریف‌شده و در گام بعد اخلاق علم و فناوری در قالب دو خوانش قوی و ضعیف مورد بررسی قرار می‌گیرد و در نهایت نیز بر اساس بخش مشترک دو خوانش چیستی اخلاق علم و فناوری معرفی می‌شود. نتیجه‌گیری: نتیجه این تحقیق نشان می‌دهد که برخلاف رویکردهای جاری، اخلاق علم و فناوری بیشتر دارای ماهیتی تجربی-توصیفی است تا نظری-تجویزی. از منظر کاربردی نیز، شناخت صحیح از اخلاق علم و فناوری می‌تواند به شناخت و حل مسائل اخلاقی حوزه علم و فناوری کمک نماید و همچنین می‌تواند در سیاستگذاری این حوزه که جایگاه مهمی در توسعه و رشد اقتصادی-اجتماعی دارد، نقشی سازنده ایفا کند.

مطابق همین رویکرد، بی‌ارتباطی فناوری به ارزش‌ها و لذا اخلاق واضح‌تر نیز است چرا که فناوری‌ها –به عنوان علم کاربردی- به لحاظ نوع ابزار هستند و به‌ماهو ابزار ربطی به ارزش (خوب و بد) ندارند و تنها می‌توانند به صورت خوب یا بد مورد استفاده قرار گیرند که در این حالت هم مسئولیت اخلاقی معطوف به کاربر فناوری است و ارتباطی به خود فناوری ندارد (10). روشن ساختن اثرات علم و فناوری و نشان دادن مطرح بودن اخلاق درباره آنها از مسیر نشان دادن اخلاقی بودن اموری است که در ابتدا خارج از حوزه اخلاق به نظر می‌رسند. با این فهم، علم وفناوری به دلیل ارزش‌بار بودن نه ارتباطی با واسطه، بلکه ارتباط مستقیمی با امر اخلاقی دارند و وظیفه اخلاق علم و فناوری شناسایی ارزش‌های بار شده در هر امر مربوط به علم و فناوری و روشنگری درباره آنهاست. به عبارت دیگر در حالیکه اخلاق عمومی و حرفه‌ای بر روی تمایز امر اخلاقی و امر غیراخلاقی تمرکز دارند، تمرکز اخلاق علم و فناوری بر روی امر نااخلاقی است، یعنی نشان دادن اینکه چه چیزی درحالیکه موضوع حوزه اخلاق است در ظاهر امر خود را فارع از آن می‌نمایاند: این پنهان‌نمایی می‌تواند ناشی از ناآگاهی عامل انسانی باشد و یا اینکه در خود ساختار اجتماعی-تکنیکی علم و فناوری مستتر باشد. Science and Technology Policy سیاستگذاری علم و فناوری References Joudaki V, Ajallueian R. Relationship between science and technology from the perspective of policymaking, engineering education and public sphere. Research ethics, engineering ethics, and science and technology studies. Encyclopedia of science, technology, and ethics. The turn to technology in social studies of science.