چکیده:
مضمونسازی و تعبیرهای شاعرانه، از ویژگیهای مهم شعر فارسی به شمار میرود. در این
شگردء شاعر میان عناصر دور از هم و به ظاهر بیارتباط پیوند ایجاد میکند که از رهگذر شباهتهاء
مجاورتها و تضادهاء مشارکت درکارکرد. مجانست و قراردادهای ادبی بهدست میآید. در زمان
حیات عبدالرحمان جامی سبک جدید خاصّی در نظم فارسی به وجود نیامده بود و آثار به جا مانده از
آن دوره، عموما حاکی از تقلید از آثار بزرگان پیشین بوده است. با وجود این جامی در اثر ارزشمند
خود، هفت اورنگ، مضامین تازهای را با اصطلاحات خوشنویسی ساخته است و این هنر او تاکنون
بررسی نشده است. مقالة حاضر مضمونآفرینی با اصطلاحات خوشنویسی را در مثنوی اوّل هفت
اورنگ جامی(سلسلهالذهب) تحلیل میکند. مضامین دلانگیزی که نشان میدهد که در جهان شعر
جامی؛ عناصر ناسازگار در سلک اصطلاحات خوشنویسی با همراهی آرایههای ادبی و عناصر
صورخیال، مضمونهای ظریف آفریده میشود. در این پژوهش به شیوة توصیفی- تحلیلی است، پس
از فراهم آوردن چارچوب نظری، ابیات این مثنوی بر اساس آن تحلیل گردیده است.
خلاصه ماشینی:
عبدالرّحمان جامي، یکی از مشهورترین و فاضلترین شاعران اواخر عصر تیموری است و با اینکه در دورة ظهور وی، سبک خاصّی در شعر فارسی بوجود نیامده بود و شاعران و نویسندگان، عموماً به تقلید از آثار بزرگان پیشین پرداختهاند، اما جامي در اثر ارزشمند خود، هفتاورنگ، با اصطلاحات خوشنویسی مضمونآفرینیهای زیبایی کرده است و این هنر او تاکنون بررسی نشده است.
بنا بر این هدف،که یافتن«روش و عوامل مضمونسازی درشعرجامي با اصطلاحات خوشنویسی» بود، عناصری مضمونساز دراشعارمثنوي سلسلهالذّهب هفت اورنگ بررسی و رابطة آنها با مضامین ساخته شده مورد تحلیل قرار گرفته است.
در بیتی از بخش «در بیان معنی ان من العصمه ان لاتقدر»، واژههای نوشته و خط، استعاره از عمل انسان است که در نامة اعمال ثبت میشود.
در بیت دیگری از بخش «در بیان معنی ان من العصمه ان لاتقدر»، واژة حرف و نقش، مضمونی برای بیان حاکمیّت ارادة الهی درعالم هستی تبدیل میشود و شاعر اعمال و گفتار انسان را جز ارادة مطلق ذات باری تعالی نمیداند.
» (قلیچخانی، 1388: 200) در بیتی از بخش «در بیان آنکه کاملان و عارفان را ملاحظة صورت کثرت از مشاهدة سرّ وحدت باز نمیدارد»، شاعر با واژة «رقعه»، برای عدالت و تدبیر ممدوح خود، مضمونسازی کرده است.
در بیتی از بخش«در بیان معنی ان من العصمه ان لاتقدر»، شاعر با مشابهت خود، به زبان و خامه، برای ارادة لایزال الهی و ناتوانی انسان در برابر آن، مضمونسازی کرده است.
خط نجات نوشتن، کنایه از نوشتن امان نامه است و جامي با این واژه برای لطف و عنایت الهی و قلم عفوکشیدن برگناهان مضمونسازی کرده است.