چکیده:
قوام هر علمی، به نظریات مطرح شده در آن وابسته است و اصولا نمیتوان علمی را یافت که مشتمل بر نظریه نباشد. با این حال، تا کنون تعریف مشخصی از نظریه، که مورد اتفاق همه باشد، ارائه نشده است. واکاوی ماهیت نظریه در هر علمی، بخشی از روش شناسی آن علم است و اهمیت آن از این جهت است که در علوم نو بنیاد، همچون اقتصاد اسلامی، لازم است همزمان با رشد علم، مباحث روششناسی نیز دنبال شود تا مسیر رشد علم به انحراف کشیده نشود. در این مقاله، ماهیت نظریة اقتصادی در اقتصاد رایج و اقتصاد اسلامی و ویژگیهای آن، به روش تحلیلی - توصیفی مورد ارزیابی گرفته است. علاوه بر تعریف به انواع نظریه، کارکرد و گسترة آن و همچنین، ویژگیهای نظریه در اقتصاد اسلامی پرداخته خواهد شد. نتایج این تحقیق نشان میدهد که نظریهپردازی در اقتصاد شامل مکتب، نظام و تحلیل اقتصادی میشود. نظریه میتواند اثباتی یا هنجاری یا تجویزی باشد و همچنین، کارکردهایی چون توصیف، تبیین، پیش بینی، و هدایت و راهنمایی داشته باشد
خلاصه ماشینی:
واکـاوي ماهيـت نظريه در هر علمي، بخشي از روش شناسي آن علم است و اهميت آن از اين جهـت اسـت کـه در علـوم نـو بنيـاد، همچون اقتصاد اسلامي، لازم است همزمان با رشد علم ، مباحث روش شناسي نيز دنبال شود تا مسير رشـد علـم بـه انحراف کشيده نشود.
با اين حال ، به نظر ميرسد تعريف زير تعريف مناسبي براي نظريه باشد: نظريه در هر علمي عبارت است از: يک يا چند ادعاي کلي يا جزئي مرتبط با هم که معمولا در قالـب گـزاره يـا گزاره ها ارائه ميشود و براي نوع انسان ها يا متخصصين رشته مربوط به لحاظ علمي يا عملي داراي اهميت اسـت .
از آنجا که ديدگاه دوم صحيح تر به نظـر مـيرسـد و در مباحـث آتـي بـدان خواهيم پرداخت ، در مقام تعريف نيز جانـب عمـوم را گرفتـه و آن را چنـين تعريـف مـيکنـيم : «نظريـۀ اقتصـادي مجموعه اي از گزاره ها است که درصدد بازتاب چارچوب هاي هنجاري کلان حـاکم بـر نظـام اقتصـادي اسـت و يـا راه هاي وصول به يک هدف مشخص را تبيين ميکند و يا آنکـه درصـدد توصـيف و تبيـين يـک رفتـار يـا پديـده اقتصادي تحقق يافته در عالم خارج به همراه ايجاد قدرت پيش بيني نسبت به آينده است .
خاستگاه اين نظريات ، علاوه بر احکام شرعي (روبنا)، ممکن است مباني اقتصاد اسلامي، اهـداف اقتصـاد اسـلامي و مفاهيم اقتصادي - اسلامي باشد.