چکیده:
کار مورّخ و آسیب شناسی مطالعات تاریخی از مسائلی بوده که همواره از قدیمترین ایام تا امروزه صاحبنظران دربارۀ آن به بحث پرداختهاند. از متفکران یونان باستان تا متفکران معاصر، از دانشمندان معاصر ایرانی تا متفکران اروپایی، از متفکران بیدین و حتی ضد دین تا متفکران مسلمان یا مسیحی معتقد دربارۀ آن اظهار نظر کردهاند. آگاهی از نظرات صاحبنظران در این باره موجب میشود تا پژوهشگر تاریخ با دید جامعتری به پژوهش بپردازد. در این پژوهش با تکیه به مطالعات کتابخانهای و با روش توصیفی نظرات صاحبنظران درباره کار مورّخ و آسیب شناسی مطالعات تاریخی آمده است. یافتههای پژوهش نشان دهنده نگاه آسیب شناسانه صاحب-نظران گوناگون درباره موضوع یادشده است تا از این طریق به رشد و بالندگی مطالعات تاریخی بینجامد.
خلاصه ماشینی:
مسأله مورد نظر در این پژوهش آن است که صاحب نظران و متفکران متعلق به ادیان، مذاهب، مکتب ها و نحلههای گوناگون درباره کار مورّخ و آسیب شناسی مطالعات تاریخی چگونه اندیشیدهاند و قضاوت کردهاند.
باید گفت این نخستین پژوهشی است که در زمینه کار مورّخ و آسیب شناسی مطالعات تاریخی از منظر صاحب نظران مکاتب مختلف صورت گرفته و در آن گفتههای صاحب نظران مختلف درباره موضوع یادشده در یک جا گرد آمده است.
همو گفته است: فرق مورّخ و عالِم در این است که مورّخ، تمام دقت و توجّه خویش را به حوادث و وقایع، که موضوع مستقیم مورد ملاحظه او هستند، معطوف میدارد؛ ولی عالِم کار خویش را به ماورای حوادث میکشاند تا از مبادی عام و همانند، برای پژوهش بهره بگیرد (آیینه وند، 1380: 11).
سیسرون، خطیب و فیلسوف بزرگ رومی، گفته است: مورّخ میباید در کار خود به دو اصل عملاً مقیّد باشد نخست آنکه هرچه را نادرست میداند بیان نکند، دیگر این که از بیان هرچه حقیقت میداند پروا نکند (سارامان، 1375: 18).
همو گفته است: مورّخ تا بصیرت پیدا نکند، اگر هم تاریخ بداند از جذر و مد آن درک صحیحی ندارد، تاریخ علم است و هر علمی بدون تعمّق در فلسفه آن اگر خطرناک نباشد، حداقل بی حاصل و معیوب است، سزاوار نیست که بدون فهم و درک قابل یقینی از تاریخ درباره آن قضاوت و اظهار نظر کنیم.
اما نکته مهم این است که متفکران گوناگون با جهان بینیهای مختلف درباره کار مورّخ و آسیب شناسی مطالعات تاریخی اظهار نظر کردهاند که بیانگر اهمیّت علم تاریخ و مطالعات تاریخی است.