چکیده:
فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در دهه ۹۰ به عنوان یکی از مهم ترین تحولات ژئوپلیتیک در قرن بیستم خلا ژئوپلتیکی را در منطقه به وجود آورد. شکل گیری پنج دولت جدید در آسیای مرکزی، عرصه ها و فرصت های تازه ای را برای همکاری های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی میان این جمهوری ها و سایر کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای ایجاد کرد. وضعیت پیش آمده دو گروه از کشورها را متوجه خود ساخت: گروه اول کشورهای منطقه همانند ایران، ترکیه، عربستان و گروه دیگر قدرت های فرامنطقه ای همانند ایالات متحده آمریکا و کشورهای عضو اتحادیه اروپا بودند. هر کدام از این کشورها با فعالیت در زمینه های مختلف اقتصادی، فرهنگی و سیاسی تلاش کردند تا از وضعیت موجود به بهترین شکل ممکن در جهت گسترش حوزه نفوذ خود در منطقه استفاده کنند. در این میان ایران و ترکیه به عنوان دو قدرت منطقه ای، بلافاصله پس از فروپاشی شوروی تلاش های خود را جهت گسترش روابط سیاسی، اقتصادی، فرهنگی با کشورهای منطقه آغاز کردند. ظاهر امر نشان می دهد که ایران در ابتدای استقلال این جمهوری ها نفوذ بیشتری را در منطقه آسیای مرکزی داشته است، ولی با گذشت زمان و تقویت حضور ترکیه نقش ایران کمرنگ تر شده است. این مقاله به دنبال بررسی میزان نقش وحضور اقتصادی ایران و ترکیه در منطقه آسیای مرکزی است و تلاش دارد با رویکردی توصیفی- تحلیلی و به شیوه اسنادی به مقایسه تطبیقی فعالیت های اقتصادی ایران و ترکیه در منطقه آسیای مرکزی بپردازد.
The collapse of the Soviet Union in the 1990s as one of the most important geopolitical developments of the twentieth century created a geopolitical vacuum in the region. The formation of five new governments in Central Asia created new opportunities and opportunities for economic, political and cultural cooperation between these republics and other regional and trans-regional countries. The situation brought two groups of countries to their notice: the first group included countries in the region such as Iran, Turkey, Saudi Arabia, and the other a group of trans-regional powers such as the United States of America and EU member states. Each of these countries, working in a variety of economic, cultural and political fields, endeavored to use the status quo to the best of their ability to expand their influence in the region. Meanwhile, Iran and Turkey, as two regional powers, began their efforts to expand political, economic, cultural relations with the countries of the region immediately after the collapse of the Soviet Union. The appearance shows that Iran had more influence in the Central Asian region since the independence of these republics, but as time has passed and Turkey's presence has grown, Iran's role has diminished. This paper seeks to examine the extent of the economic role of Iran and Turkey in the Central Asian region and tries to compare the economic activities of Iran and Turkey in the Central Asian region with a descriptive-analytical and documentary approach.
خلاصه ماشینی:
ورود و نفـوذ ترکيـه در منطقه داراي پيامدهاي سياسي، امنيتي و اقتصادي براي ايران مي باشد، در ايـن خصـوص سوال که مطرح مي شود اين است که در قياس با ايران ،ترکيـه در ايجـاد و گسـترش روابـط اقتصادي در کشورهاي آسياي مرکزي تا چـه حـد موفـق بـوده اسـت ؟ ايـن مقالـه بـه دنبـال بررسي ميزان نقش وحضور اقتصادي ايران و ترکيه در منطقه آسياي مرکزي است و تـلاش دارد به مقايسـه تطبيقـي فعاليـت هـاي اقتصـادي ايـران و ترکيـه در منطقـه آسـياي مرکـزي بپردازد.
(عليپور، ١٣٨٦: ٦) واقعيت اين است که شرايط و ويژگيهاي جغرافياي اقتصادي ايران از جهت در اختيـار داشـتن سه خصيصه مهم کنترل انرژي و از طرفي با توجه به قاره اي بودن آسياي مرکـزي و عـدم دسترسـي کشورهاي منطقه به آبهاي آزاد و نيـز قابليـت منحصـر بـه فـرد جمهـوري اسـلامي ايـران در کنتـرل مناطق توليد انرژي، راههـاي انتقـال انـرژي و بازارهـاي مصـرف انـرژي، فرصـت هـاي ژئـوپليتيکي جديدي براي سـرمايه گـذاريهـاي خـارجي را در اختيـار ايـران قـرار مـيدهـد.
کشورهاي آسـياي مرکـزي بـا تشـويق و حمايـت ايـران و ترکيـه عضـو سـازمان همکاري اقتصادي اکو شده اند، اما ترکيه و ايران تـا بـه حـال نتوانسـته انـد در عرصـه هـاي اقتصـادي پروژه هاي مشترکي را در منطقه اجرا کنند.
(علويان ، ١٣٨٨: ٣٠) با توجه به سوابق ديرينه روابط تجاري و وجوه اشتراک فرهنگي و تمدني ايـران بـا ايـن مناطق ، در مجموع کشورهاي آسياي مرکزي، قلمروي را تشکيل مـي دهنـد کـه جمهـوري اسلامي ايران ميتواند روابـط اقتصـادي و تجـاري خـود را در آن توسـعه دهـد و بازارهـاي مناسبي را براي خود، در شرايط کنوني و آينده سامان دهد.