چکیده:
مناظره، گفت‌وگویی مبتنی بر ادب بی‌اضطراب است و آنگاه که درصدد اقناع و اثبات بربیاید، خود را با پوششی از کنایه و ایهام و ابهام و تحقیر و طنز بر حریف می‌آراید. طرفین مناظره و بیشتر طرف غالب آن، سخن خود را در لفافه‌ای از الفاظ مؤدبانه می‌آرایند، حال آنکه ظرایف و لطایف و تعریض‌هایی در پشت آن سخن برای تنبیه و تعلیم نهفته است. این مقاله بر آن است مناظره را با توجه به ظرفیت گفتمانی آن، از نظر نقش کارکردی آن در اجتماع بررسی کند و در انواع مختلف ادبی که ذهن انسان، آمال و خواسته‌ها و وسعت نظر او را آینگی می‌کنند، نشان دهد. حاصل آنکه مناظره طبق «بافتار و ساختار روایی» خاص در جهت عینی کردن مسائل فلسفی و فکری و اجتماعی در انواع ادبی تجلی دارد و بر اصل «رعایت بافت موقعیت» و «رندی در کنایه» و «ادب بی‌اضطراب» استوار است. با تحلیل ژرف‌ساختی مناظره، نگاشتی تازه از موضوع مبدأ برای شخص سؤال‌گر آشکار می‌شود که با کارکردهای کنایه و استعاره هم‌خوانی دارد. موضوع غالب مناظرات عرفانی، عادت‌زدایی و حقیقت‌جویی، مناظرات حماسی، مفاخره و نبرد داد و بیداد، مناظرات تعلیمی، طرح‌واره‌های تعلیمی برای ایجاد سؤال‌هایی در ذهن مخاطب و مناظرات غنایی، بافت موقعیتی و آموزش آداب است. با رعایت این آداب ظریف، شاه و نوکر، غنی و فقیر و... ضمن گفتاری مؤدبانه، موقّرانه، بی‌اضطراب سخن خود را بیان داشته از مزیت گفت‌وگویی راهگشا بهره می‌برند.
خلاصه ماشینی:
محسنات چنين بررسيهايي، چشم پوشيدني نيسـت ، امـا نکتـۀ اصلي و بنياني مبحث ، يعني کشف بنيادهاي فکري و مباني اصـلي و وجـودي منـاظره را بيان نميکند، درحاليکه شيوة مناظره علاوه بر اينکـه از محورهـاي اصـلي ادب تعليمـي است ، در ساير انواع نيز چاشـنياي از تعلـيم رعايـت آداب سـخن بـه نسـبت جايگـاه و نکته پردازي اديبانه و بدون اضطراب دارد.
براي فهم دقيق اين شيوه ، بايد بدانيم مبناي فکري مناظره چيست ؟ نکتۀ مشـترک و غالـب مناظرات و علت سرايش آن چه چيزي است ؟ آيا مناظره نشان از حقيقتي دارد و طـرز فکـري خاصي ميطلبد؟ با روابط اجتماعي و فرهنگي چه ارتباطي دارد و آيا ميتوان منظـر اجتمـاعي و فلسفي از آن استنباط کرد؟ مناظره بيشتر بر زيبايي تأکيد دارد يا بر تعليم ؟ مناظره در لغت ، مباحثه کردن با يکديگر درباره حقيقت و ماهيت چيـزي اسـت و بـه تعبيري ديگر، مکالمه و گفـت وگويي اسـت دوطرفـي (Dialogue) کـه هـر طـرف بـا استدلال و ارائۀ براهين ، سعي ميکند که برتري و فضيلت خويش را بر ديگري بـه اثبـات برساند (نک : شميسا، ١٣٦٩: ٢٢٧) مناظره با يکديگر بحث کردن معمولا همراه با دليـل و برهان براي اثبات درستي نظر يا عقيدة خود است ؛ شعري که در آن از زبان دو شخص يا دو چيز گفت وگو شود و در نهايت يکي برتـر از ديگـري معرفـي گـردد (نـک : انـوري، ١٣٨١: ذيل مناظره ).
(
, 
, 
)
