چکیده:
حمله مغول و چهار دهه نابسامانی پس از آن، حیات علمی و فرهنگی ایران را تحت الشعاع خویش قرار داد، لکن شکلگیری حکومت ایلخانی (654-750ق) همانطور که در امور سیاسی و اقتصادی، نظم و امنیت نسبی به وجود آورد، بر جوانب مختلف حیات فرهنگی ایران نیز نتیجه مثبتی گذاشت. ایلخانان در پرتو ضرورتهای سیاسی ـ اقتصادی، اداره امور قلمرو خویش را به دولتمردان و بزرگان ایرانی سپردند و همین امر موجبات عنایت به حیات فرهنگی این عصر را فراهم آورد و موجب رشد و بالندگی دانشمندان این دوران شد. مورخان با نوآوریها و ابتکارات خود از جمله: تاریخ نگاری عمومی و توجه به هویت ایرانی ـ اسلامی، وهمچنین ابتکاراتی در قالب نظم، مهمترین آثار تاریخی خویش مانند تاریخ جهانگشای جوینی، جامع التواریخ رشیدی و تاریخ گزیدۀ حمدالله مستوفی (680-750ق) را به عالم فرهنگ وادبیات جهان تقدیم کردند.
نوشتار حاضر به روش توصیفی–تحلیلی و کتابخانهای، ضمن اشاره به وضعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دوران ایلخانی، تاثیر اوضاع فرهنگی، مذهبی عصر ایلخانی در آثار حمدالله مستوفی یکی از دانشمندان این دوره را بررسی میکند و ویژگیهای آثار وی به صورت اجمالی معرفی میگردد.
حظت الحیاة العلمیة والثقافیة فی إیران باهتمام ثانوی بعد هجوم المغول علیها واستمر هذا الوضع إلی العقود الأربعة التی تلته ولکن تشکلت الحکومة الإیلخانیة (654 – 750 ق) واستطاعت أن توجد بالإضافة إلی النظام السیاسی والإقتصادی نوعا من النظام وإحلال الأمن نسبیا مما ترک أثرا إیجابیا علی الحیاة الثقافیة فی إیران. وفی ظل الضرورات السیاسیة والإقتصادیة أوکل النظام الإیلخانی إدارة الأمور فی المنطقة التی تحت نفوذها إلی رجال الدولة والرؤساء الإیرانیین وقد هیأ هذا الأمر الظروف المناسبة للإهتمام بالحیاة الثقافیة فی هذا العصر وکان سببا فی النمو وتعزیز دور العلماء فی هذه المرحلة.
قام المؤرخون بابداعاتهم وابتکاراتهم من قبیل: کتابة التاریخ العام والإهتمام بالهویة الإیرانیة والإسلامیة، وکذلک الإبتکارات فی ظل النظام وقدموا إلی عالم الثقافة والأدب أهم کتبهم التاریخیة مثل تاریخ جهانکشای (تاریخ فاتح العالم) للجوینی، وجامع التواریخ للرشیدی، والمنتخب من التاریخ لحمد الله المستوفی (680 – 750 ق)
یشیر هذا البحث بأسلوبه الوصفی والتحلیلی والمکتبی إلی الوضع السیاسی والإجتماعی والثقافی فی العهد الإیلخانی ویحلل تأثیره علی الأوضاع الثقافیة والدینیة فیه من خلال مؤلفات حمد الله المستوفی وهو أحد علماء هذه المرحلة ویعرف القاریء بآثاره وکتبه علی نحو الإجمال.
Mogul raid and four decades of disorder which took place after it defected Iran's scientific and cultural life. Though the foundation of Ilkhani government not only brought order and security in political and economical affairs, had positive impact on different aspects of cultural life of Iran. Ilkhanies appointed some of Iranian politicians and scholars due to economical and political emergencies. This action resulted in consideration of Iranian cultural life and allowed scientist to make progress.
Historians of this period presented some of the most valuable literature through their innovations and creativities. In the field of general historiography and through the poetical literature they introduced some historical writings like Jahangosha-e-Joveini and Jame-al-tavarikh-e-Rashidi and selective history book of Hamdalllah Mostoufi.
This article whilst mentioning cultural, political and social conditions in the Ilkhani period, investigates the impression of cultural and religious conditions of the Ilkhani period on the literature of Hamdallah Mostoufi through the analytical and descriptive method. It also introduces some of the characteristics of his writings.
خلاصه ماشینی:
بازتاب اوضاع جامعه عصر ایلخانی در آثار حمدالله مستوفی(680-750ق) نجمه صالحی* چکیده حمله مغول و چهار دهه نابسامانی پس از آن، حیات علمی و فرهنگی ایران را تحت الشعاع خویش قرار داد، لکن شکل گیری حکومت ایلخانی(654-750ق) همانطور که در امور سیاسی و اقتصادی، نظم و امنیت نسبی به وجود آورد، بر جوانب مختلف حیات فرهنگی ایران نیز نتیجه مثبتی گذاشت.
نوشتار حاضر به روش توصیفی–تحلیلی و کتابخانه ای، ضمن اشاره به وضعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دوران ایلخانی، تاثیر اوضاع فرهنگی، مذهبی عصر ایلخانی در آثار حمدالله مستوفی یکی از دانشمندان این دوره را بررسی میکند و ویژگیهای آثار وی به صورت اجمالی معرفی میگردد.
متون تاریخی و جغرافیایی به فارسی اثر محمد سپهری، (سپهری، 1384) مولف در این کتاب فقط به معرفی یکی از کتب جغرافیایی نگاشته شده در عصر ایلخانان پرداخته و نزهه القلوب؛ حمدالله مستوفی را معرفی کرده و به بررسی کتاب وی پرداخته است.
علاوه برمنابعی که بدان اشاره شد مقالاتی نیز درباره مستوفی نگارش یافته و درهرکدام ازآنها به گوشههایی از آثار این مورخ پرداخته شده، ازجمله مقاله بینش و روش در تاریخ نگاری و تاریخ نگری حمدالله مستوفی قزوینی اثر ذکرالله محمدی و مسعودآینه وند (زندگی و دوران حیات علمی مستوفی، بینش تاریخی، نظر وی درمورد علم تاریخ، فواید علم تاریخ، و روشهای تاریخ نگاری و سبک نگارش، بررسی دیدگاههای وی در مورد مغولان و...