چکیده:
در این تحقیق دلایل شکل گیری بوشهر، بندر دیلم و بندر ریگ در دوره صفوی از منابع تاریخی و جغرافیایی استخراج و تحلیل گردیده است. بررسی زمینههای پیدایش هم زمان این سه بندر و اثر گذاری شان در تحولات خلیج فارس از دوره صفویه تا قاجار علت انجام این پژوهش بود. این تحقیق به روش تحلیلی و کتابخانه ای همراه با بررسیهای پیمایشی میدانی به رشته تحریر درآمد. نویافتههای این پژوهش نشان میدهد برآمدن این بنادر از مواردذیل نشات میگیرد:
افول بنادر مجاور این سه بندر، حضور استعمار در دهانه خلیج فارس، جاذبه های اقلیمی این سواحل، مهاجرت های درون فلاتی، مسیر دریایی کشتیها و پناهگاهها و بازارها، ضرورت مبارزه با استعمارگران.
لذا پیدایش این سه بندر دخیل در ترمیم و احیای اقتدار دریایی ایران در خلیج فارس بوده است و اهمیت این بنادر در زمینه توسعه تجارت دریایی، توسعه توان نظامی کشور و مقابله با استعمارگران و توسعه اداری_ سیاسی و اجتماعی شهرهای ساحلی آشکار می گردد.
In this research,the reasons for the formation of Bushehr, Deylam and Rig ports during the Safavid period have been extracted from historical and geographical sources. The study of the fields of the emergence of these ports and their impact on the developments of the Persian Gulf from Safavid to Qajar periods was the reason for this research. This research was conducted in an analytical and library method along with surveying-field studies. The new and recent geographic and historical findings show that the emergence of these ports comes from following factors:
The decline of ports adjacent to these ports, the presence of colonialism in the Persian Gulf, the climatic attractions of these ports, the inland plateau migration,
the maritime route of ships and shelters and markets, the need to fight the colonialists.
Therefore, the historical sources examined in this study indicate that the emergence of these three ports was involved in the restoration and revitalization of Iranian naval authority in the Persian Gulf, and the significance of these ports is apparent in the development of maritime commerce, the development of military power of the country and the confrontation with the colonialists and the administrative, political, and social development of coastal cities.
خلاصه ماشینی:
com مقدمه برای بررسی پیشینۀ تاریخ شکل گیری این سه بندر صفوی ، دو گزارش جزئـی نگرانـه دربـارة بنادر و جزایر خلیج فارس ، یکی مربوط به اوایل قرن هشتم (حدود ٦٩٤-٧١٨ق ) و دیگری از اوایل قرن دهم (حدود٩٠٥-٩١٣ق ) در دست است که نامی از بنادر بوشهر، ریگ و دیلـم در اولی دیده نمی شود؛ اگرچه روشن اسـت کـه رشـیدالدین فضـل الله همـدانی مقـدار عطریـات پرداختی بابت «حق التقریر ملوک و حکام » بنادر عبادان ، ماچول ، ماهی روان و فال (سیراف ) و جزایر خارگ ، کیش و بحرین را با جزئیات قابل اعتمادی در دورة غازان (٦٩٤-٧٠٣ق ) نقـل کرده است (همدانی ، ١٣٥٨: ١٧٦-١٧٨).
به دشت وسیع اطراف بندر دیلم که گندم و جو بسیار تولید میکند و مراتعی خوب برای چرای رمه های اسب و گله های بز و گوسفند دارد، اشـاره کرده است (٨٩ :١٧٣٩ ,HAMILTON) ، این گزارش های منابع معاصر دورة صفوی ، نشانه هایی از فراهم بودن زمینۀ کشاورزی به دلیل حاصلخیز بودن اراضی دشت هـای اطـراف ایـن بنـادر و فراوان بودن محصولات کشاورزی در کرانه های ایران را نشان می دهند که برای افراد مختلف و گروه های کشاورز، تجار و جهازداران بنادر که در بخش حمل ونقل دریایی فعال بوده انـد و برای مهاجرت ساکنان آن سوی خلیج فارس به این بنادر، به ویژه در سال های قحـط و هنگـام کمبود محصولات کشاورزی ، می توانست پرجاذبه و وسوسه برانگیز باشد.