چکیده:
قصه های عامه در دوره قاجار در میان مردم محبوبیت و شیوع بیشتری یافت. ظهور چاپ سنگی در این دوره به نشر و گسترش این داستان ها کمک بسیاری کرد. به ویژه چاپ های سنگی مصور که داستان ها را با زبان تصویر و با جذابیت بیشتری برای مردم بیان می کردند. داستان «نوش آفرین گوهرتاج»، داستان عامه منثوری از دوره قاجار در شرح عشق شاهزاده ابراهیم، فرزند پادشاه چین، برای رسیدن به معشوقش نوش آفرین گوهرتاج، دختر پادشاه دمشق است. نویسنده و زمان تالیف این داستان عامه معلوم نیست. چاپ های سنگی متعدد نوش آفرین گوهرتاج، حاکی از مقبولیت و محبوبیت آن نزد عموم مردم است. با توجه به اهمیت این داستان نزد مردم، پژوهش حاضر یکی از مهم ترین چاپ های سنگی این داستان، یعنی نخستین چاپ سنگی مصور نوش آفرین گوهرتاج، مورخ ۱۲۶۳ق محفوظ در آکادمی ملی لینچی در رم را بررسی می کند. نسخه مذکور به ۵۷ نگاره به قلم برجسته ترین تصویرگر کتب چاپ سنگی، یعنی میرزا علیقلی خویی، مزین است. در این جستار، داستان عامه «نوش آفرین گوهرتاج» معرفی و اهمیت چاپ های سنگی در ترویج این داستان بررسی می شود. بخش اصلی مقاله به تحلیل نگاره های این نسخه از منظر چهره پردازی و پیکره نگاری، تصویرگری موجودات موهوم و افسانه ای و ترسیم صحنه های رزم و بزم اختصاص دارد. حاصل پژوهش نشان می دهد که تصویرگر نسخه در تلاش بوده است تا نگاره ها را به شیوه ای مردم پسند و متناسب با نیازهای عصر خود به تصویر درآورد.
Folk tales were made popular among people in Qajar era. The advent of lithography in this period contributed greatly to the dissemination and expansion of these stories, especially the illustrated lithographs that made stories more visually appealing to people. The story of the Noosh Afarin GoharTaj is a proverbial folk tale from the Qajar period which depicts Prince Abraham's love, King of China's son, for Prince GoharTaj who is the Prince of Damascus. The author and timing of this folk tale are unknown. However, numerous lithographs of GoharTaj's story show its popularity. Given the importance of this story for the public, the present study examines one of the most important lithographs of this story, the first one, dated back to 1847 and kept at the Lynch National Academy in Rome. This edition is illustrated by two illustrations by the most prominent illustrator of lithography books, Mirza Ali Gholi Khoi in 57 paintings. This study examines the popular story and the importance of lithography in promoting this story. The main part of the article is devoted to analyzing the illustrations of this edition from the perspective of iconography, demonstrating imaginary and mythical creatures, and drawing scenes of martial arts and martyrdom. The results of the research show that the illustrator has been trying to portray the paintings in a way that is popular and appropriate to the needs of his age.
خلاصه ماشینی:
با توجه به اهميت اين داستان نزد مردم ، پژوهش حاضر يکي از مهم ترين چاپ هاي سنگي اين داستان ، يعني نخستين چاپ سنگي مصور نوش آفرين گوهرتاج ، مورخ ١٢٦٣ق محفوظ در آکادمي ملي لينچي در رم را بررسي ميکند.
در اين پژوهش قديم ترين نسخۀ چاپ سنگي مصور نوش آفرين گوهرتاج ، مورخ ١٢٦٣ق محفوظ در آکادمي ملي لينچي در رم ، مزين به ٥٧ نگاره بررسي ميشود.
پرسش پژوهش اين است که شاخصه هاي عامه نگاري اين داستان چگونه در نگاره هاي آن انعکاس يافته است ؟ در اين مقاله ابتدا داستان عامۀ «نوش آفرين گوهرتاج » معرفي و سپس اهميت چاپ هاي سنگي اين نسخه در ترويج داستان بيان ميشود.
(رجوع شود به تصویر صفحه) صوير ٧: محبوس شدن نوش آفرين در چاه (رجوع شود به تصویر صفحه) تصوير ٨: نجات دادن بيژن از چاه ، شاهنامه مورخ ١٠٢١، محفوظ در کتابخانۀ ملي تهران 165 گفتني است که «رقم ميرزا عليقلي» در بالاي نگارة «خان محمد سوار بر شير به ديوها حمله ميکند»، درج شده است و جاي ترديد باقي نميگذارد که نگاره هاي اين نسخه اثر معروف ترين نگارگر چاپ سنگي در ايران ، يعني ميرزا عليقلي خويي است .
تصوير ٩: خان محمد سوار بر شير به ديوها حمله ميکند 166 (رجوع شود به تصویر صفحه) (رجوع شود به تصویر صفحه)تصوير ١٠: تصوير شير در علم هاي عاشورايي در بالاي کادر تصوير شمارة ١١، نگارة «شاهزاده ابراهيم و نوش آفرين در بزم »، تصاوير ديو و پري ترسيم شده است : ديو شيپور مينوازد و فرشته هاي بال دار چهره و لباسي شبيه به زنان قاجاري دارند، يکي از فرشته ها شيپور مينوازد؛ اما فرشتۀ ديگر شمشير در دست گرفته است .
Keywords: Lithography; Mirza Ali Qoli Khoi; Persian painting; Noosh Afarin GoharTaj.
(
, 
, 
)
